طراحی سایت مجتمع مسکونی و نحوه جانمایی صحیح فضاها
یکی از عوامل مهم و موثر در شکل و طرح هر سایت درک درست و کامل از نیازها و امیال دقیق افرادی است که طرح برای انها تهیه می شود . مسلما طبیعت طرح با توجه به عواملی چون بخش خصوصی یا دولتی بودن توسعه ، سطوح در امدی افراد ساکن و امکان توسعه ( بر حسب استقرار در ناحیه مرکزی ، یا حاشیه شهر و یا روستایی بودن آن ) تغییر می یابد . گرچه هر سایت با توجه به خصوصیات ویژه خود نیاز به برخوردی خاص دارد ، اما می توان عناصر و اصولی کلی – به نحوی که برای تمامی موارد مشترک باشد – جستجو نمود و به بررسی اهم آنها پرداخت .
در چهار چوب فرایند مرحله ای طراحی سایت ، می توان مراحل طراحی یک سایت مسکونی را به تفصیل به صورت زیر مجددا تنظیم نمود :
- تنظیم اهداف و سیاستهای طراحی کالبدی
- تعیین فضاها – کاربردهای مورد نیاز در سایت
- تعیین ابعاد فضایی
- تصمیم گیری در مورد نسبت بین واحدهای مسکونی با ابعاد گوناگون
- تعیین استانداردهای تراکم مسکونی
- گونه بندی طراحی کل یک محله مسکونی
- گونه بندی طراحی یک واحد همسایگی
- گونه بندی طراحی یک بلوک شهری
- گونه بندی طرح یک بن بست
- گونه بندی نحوه اتصال ساختمانها
- ترکیب گونه بندی معابر و گونه های بلوک شهری
تنظیم اهداف و سیاستهای طراحی :
پایه هر قضاوتی در مورد یک طرح کالبدی ، نحوه تطابق آن طرح است با حیات ساکنین آن و در مورد یک سایت – محله مسکونی – تطابق مورد نظر مفهوم « قابل سکونت » می یابد : یعنی قابل سکونت از تمامی جهات برای تمامی گروههای سنی ، نژادی و فرهنگی ساکن ، قابلیت سکونت در ارتباط با « استانداردهای طراحی » که – می تواند هم کمی و هم کیفی باشد – قرار می گیرند . یک « استاندارد کمی » یعنی بعنوان مثال مقدار فضایی که بر حسب هر واحد مسکونی یا بر حسب هر خانوار مورد نیاز است . یک « استاندارد کیفی » یعنی به عنوان مثال حفظ یا ایجاد شرایط محیطی ، بصری یا زیستی مناسب چون حفظ درختان یا ایجاد فضای سبز و یا حفظ یا ایجاد منظر و دید مناسب .
تعیین فضاها – کاربردهای مورد نیاز در سایت
در هر طراحی کالبدی ، در هر سطحی چون واحد همسایگی ، محله ، شهر – می بایست فضاهای مورد نیاز و ابعاد فضایی آنها مورد توجه قرار گیرند . یک سایت مسکونی معمولا متشکل است از فضای باز و بسته مسکونی ، شبکه معابر درونی ، مرکز یا مراکز تجاری و خدماتی در سطح سایت و فضای باز عمومی . مسلما بر حسب نیاز ، فضاهایی از این مجموعه کاسته ( چون مراکز تجاری – خدماتی و فضای باز عمومی ) و یا افزوده خواهند شد ( چون فضای توقف وسایل نقلیه ، ایستگاه وسایل نقلیه عمومی و غیره ) . ابعاد فضایی هر مقوله با توجه به عواملی چون اندازه جمعیت ساختمانی سنی و جنسی جمعیت و مقررات و استانداردهای فضایی پیشنهادی تعیین می گردند .
تعیین استاندارد تراکم مسکونی – تراکم تجاری / اداری:
- شاخص تراکم مسکونی :
تراکم معیاری کمی است که امکان مقایسه ، داوری و کنترل هرگونه توسعه ای را فراهم می آورد اما قادر به تعیین نوع استفاده از فضا نمی باشد و یکی از ارکان اصلی برنامه ریزی و طراحی شهری در تعیین رابطه عملکردی ما بین زمین و مصارف گوناگونی که برای تملک زمین با یکدیگر در رقابت اند .
- انواع تراکم:
- تراکم جمعیتی کل : این شکل تراکم با استفاده از فرمول زیر محاسبه می شود:
نفر تعداد کل جمعیت ساکن =تراکم جمعیتی کل
هکتار مساحت کل ( هکتار )
- تراکم مسکونی ناخالص : این شکل تراکم معمولا برای یک محله یا ناحیه شهری مورد استفاده قرار می گیرد و از رابطه زیرقابل محاسبه است :
واحد تعداد واحد مسکونی در محله یا ناحیه شهری = تراکم مسکونی ناخالص هکتار مساحت ناخالص محله یا ناحیه شهری ( هکتار )
- تراکم مسکونی خالص : این شکل تراکم معولا در سطح بخشی از یک شهر ، یک سایت ، یک محله ، یک مجموعه خاص مسکونی ، یک یا تعدادی بلوک مسکونی مورد استفاده قرار می گیرد و از رابطه زیر قابل محاسبه است :
واحد تعداد واحد مسکونی موجود در ناحیه مورد نظر = تراکم مسکونی خالص هکتار مساحت خالص ناحیه مورد نظر ( هکتار )
اصول کلی طراحی واحدهای همسایگی :
- عناصر اصلی طراحی واحدهای همسایگی
طرح شبکه شطرنجی
طرح سلسله مراتبی
- گونه بندی طرح یک بلوک شهری (مهم)
طرح صلیبی
طرح انگشتی
طرح خوشه ای ساده
طرح خوشه ای مخلوط
- گونه بندی طرح بن بست
کوچه های بن بست
- گونه بندی نحوه اتصال ساختمانها
گونه بندی نحوه اتصال ساختمانهایی با طبقات کم و متوسط
الگوی مجزا ( منفصل )
الگوی نیمه مجزا ( نیمه منفصل )
الگوی متصل
- تنوع طرح گونه متصل
طرح زنجیره ای
طرح پاسیو ( مدل مدیترانه ای )
ترکیب گونه بندی معابر و گونه بندی طرح بلوک شهری
ترکیب شطرنجی با گونه انگشتی و خوشه ای
ترکیب طرح بن بست با ساختمانهای ردیفی
ترکیب طرح حیاط با گونه خوشه ای
جهت و فاصله بین ساختمانها
در رابطه با نور آفتاب و نور روز هدف به حداکثر رسانیدن مقدار نور نفوذی در واحد مسکونی می باشد . به عنوان یک قانون کلی ، طرحی که کوششی در جهت به یک خط درآوردن جلو خان ساختمانهای مسکونی در یک جهت تقریبی شمال به جنوب نماید ، مناسب تر از طرحی است که در جهت شرق به غرب قرار دارد : بدین صورت هم جلو و هم عقب ساختمانها نورمی گیرند ، یکی در صبح و دیگری در ظهر و بعد از ظهر . جهت گیری ساختمان ها برحسب نور در مکان ساختمانهای بلند مرتبه و توسعه های بالا تراکم بالا اهمیت پیدا می کند ، زیرا در این موارد بلوک های ردیفی که معمولا فقط دارای یک کریدور مرکزی بوده و هر واحد می تواند فقط یک جبهه رو به نور داشته باشد . بطور کلی ، نور روز و نور آفتاب که یک واحد دریافت می کند تحت تاثیر فضا و فاصله بین ساختمانها قرار دارد : دریافت نور کامل زمانی امکان پذیر است که یک خط دید با زاویه ۲۵ درجه از افق وجود داشته باشد . فضای مورد نیاز بین ساختمانها به نحوی که نور روز کافی تامین گردد .
مرتضی آستی
منبع: نقش و نگار