آب نما و استخر در باغ*هاي ايران يكي از ضروري*ترين عناصر ايجاد باغ بوده است. استخر باغ*هاي قديمي داراي عمق زياد و چندين فواره بوده*اند از جمله استخر باغ بزرگ هزار جريب كه در دوره صفويه در اصفهان احداث شد و پانصد فواره داشت .
در ايران باستان آب پيام*آور روشنايي و پاكي به شمار مي*رفت و از ارزش زيادي برخوردار بود. شايد به علت اينكه ايران كشوري كم*آب بوده، اين مايع حياتي بين ايشان قدر و منزلتي والا داشته است. آب در نزد ايرانيان نه تنها براي رفع نيازها مورد استفاده قرار مي*گرفته، بلكه از لحاظ معنوي و روحي نيز تاثير بسياري داشته است. آب با قابليت*هاي مختلف خود مانند حيات، تازگي، درخشندگي، پاكيزگي، رونق و رواج روشنايي، سكون و آرامش و تحرك، احساس*هاي متفاوت در روح و روان انسان گذارده است. به همين دليل همواره در مكان*هايي كه ساخته دست بشر هستند، به صورت*هاي مختلف براي خود جا باز كرده است.


آبنما در باغ های ایرانی


اين مساله در رابطه با مكان*هايي مانند پارك يا باغ بيشتر چشمگير است. زيرا عنصر آب به عنوان يكي از زيباترين زمينه*هاي ديد و يكي از موارد تكميلي فضاي سبز مورد استفاده قرار مي*گيرد. البته در اين مكان*ها وجود آب براي پاكيزگي محل و آبياري درختان و گل*ها يا استفاده براي سرويس*هاي بهداشتي، ضروري و پراهميت است.
در سده*هاي گذشته ايرانيان باغ*ها را بيشتر در زمين*هاي شيب*دار احداث مي*كردند و با ايجاد پلكان در مسير آب، جريان ملايم آب، تند و پر سر و صدا مي*شد.


اصلي*ترين عاملي كه همواره به باغ*هاي ايراني حيات مي*بخشيد، آب جاري بود كه در چهارباغ*ها،* جويبارها و جوي*هاي كم*شيب و مارپيچي به حركت در مي*آمد و هواي باغ را مطبوع و دلپذير مي*ساخت. در باغ*هاي تزييني كه به حوض*ها مي*پيوست، جدول ها معمولا با سنگ و آجر ساخته مي*شد. در كف آب*نماها و بيشتر جاهايي كه آب در جريان بود، اغلب تخته سنگي با تراش سفيدرنگ يا با طرح*هاي مختلف كار مي*گذاشتند كه به موج آب، جلوه زيبايي دهد.
باغ*هاي قديمي ايران اغلب در مناطق گرم و خشك و كم*آب ساخته شده*اند و دليل احداث آنها در چنين مناطقي، وجود چشمه*هاي طبيعي و يا كاريز است.
وسعت هر باغ بستگي به حجم و مقدار آب موجود براي آبياري آن دارد. باغ*هاي شهرهاي خشك و كويري به علت گرمي هوا در تابستان، همواره اهميت خاصي داشته*اند كه از آن جمله باغ*هاي كاشان را مي*توان نام برد. باغ فين كاشان كه از باغ*هاي معروف دوره صفويه، زنديه، قاجاريه و هم*چنين زمان ما است به علت وفور آب چشمه سليماني و حوض و استخر و فواره*هاي فراوان و درختان كهنسال و عمارت*هاي تاريخي، همواره جزو معرف ترين و پرجاذبه ترين باغ*هاي كشور ما بوده است.
در باغ*هاي ايراني، براي ايجاد محيطي آرام، خنك و پرسايه، چاره*اي جز احداث جوي*هاي آب در طول تمام باغ نبوده است و معمولا اين جوي*ها در تقاطع*ها به حوضچه تبديل مي*شدند. آب از جوي*ها كه اغلب از حوضخانه عمارت باغ آغاز و در فاصله*هاي منظم با استفاده از شيب طبيعي زمين با تكرار آبشارها به داخل حوضچه*ها روان مي*شد.


آب*نما كه از ضروري*ترين عناصر ايجاد باغ محسوب مي*شد، بيشتر در مقابل عمارت باغ احداث مي*شد و بعد اصلي آن در جهت طول ساختمان و به شكل*هاي مستطيل، مربع، چند ضلعي و دايره بود. گاهي در داخل عمارت*هاي باغ*هاي قديمي نيز آب*نما ساخته مي*شد كه در اصطلاح به آن محل، حوضخانه مي*گفتند. ساكنان باغ در روزهاي گرم تابستان، به ويژه هنگام نيمروز، در كنار آب*نما به آسايش مي*پرداختند.