بیمه مسئولیت حرفه ای مهندسان ساختمان و پوشش بیمه ای آن

چکیده

مفهوم مسئولیت عبارت است از پاسخگویی شخص و پذیرش نتایج حقوقی رفتار نامطلوب خود در برابر دیگری که به صورت تحمل کیفر یا جبران زیانی است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به دیگری وارد می کند. هر مهندسی ممکن است در معرض پاسخگویی نسبت به عملکرد حرفه ای خود واقع شود. این پاسخگویی خواه در اندرون شخص (وجدان) در بحث اخلاق حرفه*ای یا اخلاق مهندسی یا در جامعه (اخلاق اجتماعی) باشد یا در نهادهای انتظامی حرفه (شورای انتظامی) و مراجع قضایی مطرح شود، مترادف با مسئولیت حرفه*ای است. در جوامع پیشرفته امروز هر شهروند در قبال ایراد خسارت به دیگران مسئول است. بیمه مسئولیت از جمله بیمه*هایی است که به جهت تأمین امنیت حرفه*ای، شغل و فعالیت*های حرفه*ای مهندسان دارای اهمیتی خاص است. بر اساس این بیمه نامه ، مسئولیت حرفه*ای مهندسان ساختمان در طراحی (و محاسبه)، اجرا و نظارت ساختمان مطابق قوانین بیمه و مسئولیت مدنی ، قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، قانون شهرداری*ها و آیین نامه های اجرایی مربوط و نیز مقررات ملی ساختمان در برابر اشخاص تحت پوشش قرار می*گیرد. در مقاله حاضر ضمن بررسی اجمالی مسئولیت*های مهندسان ساختمان بر ضرورت پوشش بیمه مسئولیت حرفه*ای مهندسان ساختمان تاکید و بایسته*های مربوط به آن مطرح شده است. همچنین نکاتی که از جنبه*های مختلف این حرفه در قراردادهای مربوط به این بیمه*ها ضروری است، در متن مقاله ذکر شده است.

واژه*های کلیدی: ساختمان، مهندسی ساختمان، بیمه ساختمان، مسئولیت*های مهندسان، بیمه مسئولیت

*این مقاله در دومین همایش ایمنی ساختمان (۲۰ و ۲۱ آبان ماه ۱۳۸۹ – تهران – دانشگاه شهید بهشتی – برگزارشده توسط موسسه خانه عمران) ارائه شده است.

مقدمه

مسئولیت*های مهندسان ساختمان در ارائه خدمات حرفه*ای و انجام دادن وظایف خود، موضوع بسیار مهمی است که در کشور ما تاکنون آن چنان که شایسته است، مورد بحث و بررسی قرار نگرفته و تبیین نشده است. در کنار این ضعف، پوشش*های بیمه*ای مناسب برای مهندسان و خدمات مهندسی ساختمان نیز به طور مطلوب برای این حرفه مندان معرفی نشده است. بر اساس بررسی*های انجام*شده توسط نگارندگان مقاله حاضر، بسیاری از مهندسان درباره مسئولیت*های حرفه*ای مربوط به وظایف و خدمات خود اطلاعات کافی ندارند و از پوشش*های بیمه*ای مربوط نیز مطلع نیستند و بعضاً حتی از آگاهی*های اولیه و ضروری بهره*مند نیستند. گاه مهندس زمانی از این مطالب آگاه شده که در معرض محکومیت*های سنگین واقع شده است.

حجم عظیم ساخت*وسازهای کشور چه در بخش نظام فنی و اجرایی کشور و چه در بخش ساخت*وساز شهری، در کنار توسعه فناوریها و توسعه ساخت*وسازها در ارتفاعات و عمق های زیاد، ماشین آلات و تجهیزات مختلف، صنعت ساخت*وساز کشور را با نکاتی مواجه ساخته که در سال های دور گذشته مطرح نبود. در این بین بحث ایمنی ساخت*وسازها و مسئولیت*های مطرح دراین*باره، همچنین پوشش*های بیمه*ای مربوط هم جای خود دارد.

مفهوم مسئولیت مهندسان ساختمان و انواع آن

مفهوم مسئولیت عبارت است از پاسخگویی شخص و پذیرش نتایج حقوقی رفتار نامطلوب خود در برابر دیگری که به صورت تحمل کیفر یا جبران زیانی است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به دیگری وارد می*کند. مسئولیت در حالت کلی به دو بخش مسئولیت حقوقی و مسئولیت غیرحقوقی تقسیم می*شود. مسئولیت حقوقی یا مسئولیت قانونی برای حرفه مندان به سه بخش انتظامی، مدنی و کیفری تقسیم می*شود. مسئولیت غیرحقوقی نیز شامل مسئولیت اخلاقی و مسئولیت اجتماعی است. هر مهندسی ممکن است در معرض پاسخگویی نسبت به عملکرد حرفه*ای خود واقع شود. این پاسخگویی خواه در اندرون شخص (وجدان) در بحث اخلاق حرفه*ای یا اخلاق مهندسی یا در جامعه (اخلاق اجتماعی) باشد یا در نهادهای انتظامی حرفه (شورای انتظامی) و مراجع قضایی مطرح شود، مترادف با مسئولیت حرفه*ای است.

مسئولیت انتظامی در حرفه مربوط رسیدگی می*شود و دارای مجازات های انتظامی (معمولاً محرومیت*های مختلف از حرفه) است. در خصوص مهندسان ساختمان عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان یا دارای پروانه اشتغال به کار مهندسی، در شورای انتظامی نظام مهندسی ساختمان رسیدگی و رأی قانونی صادر می*شود. مسئولیت کیفری مسئولیت ناشی از ارتکاب جرم (انجام دادن یا انجام ندادن فعلی است که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است) است. این مسئولیت مواجه است با مجازات و کیفر قانونی. مسئولیت مدنی برابر است با جبران خسارت زیان*دیده که ممکن است ناشی از مسئولیت قراردادی یا مسئولیت قهری باشد. گاهی ممکن است مسئولیت*های انتظامی ، مدنی و کیفری تواما بر شخص شامل شود.

گرچه امروزه در بحث مسئولیت مدنی نظریه وحدت مسئولیت از اقبال بیشتری نسبت به تفکیک آن به مسئولیت قراردادی (یا ناشی از قرارداد)و مسئولیت قهری برخوردار است، اما توجه به تفاوت مسئولیت قراردادی یعنی ورود خسارت به یکی از طرفین قرارداد در اثر تخلف طرف دیگر از وظایف قراردادی که به عهده اوست با مسئولیت قهری یا اضرار ناشی از تخطی از الزامات قانونی به خصوص زمانی که قراردادی در بین نباشد، حائز اهمیت است. برای مثال تکمیل و آماده تحویل نبودن ساختمان توسط مهندس سازنده در موعد مقرر در قرارداد به دلیل قصور وی ، مسئولیت مدنی از نوع اول و رعایت نکردن مقررات ملی ساختمان مسئولیت مدنی از نوع دوم است. بعضاً اوضاع و احوال امر به گونه*ای است که اصولاً تفاوتی میان این دو مسئولیت مدنی احساس نمی*شود. به عنوان مثال مهندسی ( اعم از شخص حقیقی یا حقوقی) عملیات اجرای ساختمانی را به عنوان پیمانکار طی قراردادی با کارفرمای پروژه (مالک یا صاحب کار) تقبل می*کند. در اجرای گودبرداری به دلیل عدول از تعهدات قراردادی و رعایت نکردن مقررات ملی ساختمان ، ساختمان مجاور فرو می*ریزد و اموال و تجهیزات متعلق به کارفرمای پروژه نیز آسیب می*بیند. ملاحظه می*شود که داشتن رابطه قراردادی با مالک و نداشتن چنین رابطه*ای با مالکان یا مستأجران ساختمان مجاور تاثیری در مسئولیت پیمانکار درباره این اشخاص ندارد و تفاوتی بین زیان دیدگان (کارفرمای پروژه، مالک یا مستأجران ساختمان مجاور) وجود ندارد.

در جوامع پیشرفته امروز هر شهروند در قبال ایراد خسارت به دیگران مسئول است. در ایران در سال ۱۳۳۹ ((قانون مسئولیت مدنی)) به تصویب رسید که بر اساس ماده ۱ آن: ((هر کس بدون مجوز قانونی به عمد یا در نتیجه بی*احتیاطی به جان، سلامتی، مال، آزادی، حیثیت، شهرت تجارتی یا به هر حق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجادشده لطمه*ای وارد کند که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود است. گاهی ابعاد خسارت وارد آن چنان وسیع و هزینه جبران آن به اندازه*ای زیاد است که پرداخت آن از عهده شخص خارج است و گاه در صورت تأمین و پرداخت خسارت توسط فرد، مشکلات و مسایل بعدی ناشی از آن، زندگی شخص را تحت تأثیر قرار می*دهد.

بیمه مسئولیت حرفه*ای مهندسان

ماده ۱ قانون بیمه مصوب ۱۳۱۶ بیمه را این*گونه تعریف می*کند: ((بیمه عقدی است که یک طرف تعهد می*کند درازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه، خسارت وارد بر او را جبران کرده یا وجه معینی را بپردازد. متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمه گزار، وجهی را که بیمه گزار به بیمه گر بپردازد حق بیمه و آنچه که بیمه می*شود را موضوع بیمه نامند.))

بیمه*ها بر حسب موضوع به سه دسته بیمه*های اشخاص، بیمه*های اموال و بیمه*های مسئولیت تقسیم می*شود. در بیمه*های مسئولیت، بیمه گزار مسئولیت مدنی خود را در برابر زیان*دیده*ای که نسبت به عقد بیمه بین بیمه گزار و بیمه گر ثالث محسوب می*شود، بیمه می*کند. بیمه*های مسئولیت در تحلیل نهایی به یکی از دو نوع بیمه اشخاص یا بیمه*اموال باز می*گردند. زیرا برائت از مسئولیت با پرداخت خسارت مالی یا بهای مال یا پرداخت خسارت جانی (اعم از هزینه*های پزشکی یا غرامت از کارافتادگی یا دیه) حاصل می*شود. اختلاف بیمه مسئولیت با دو نوع بیمه دیگر در این است که در دو نوع بیمه قبلی بیمه گزار جان یا مال خود را در برابر خطر بیمه می*کند درحالی*که بیمه مسئولیت، بیمه گزار جان یا مال غیر را در برابر خطری که مسئولیت آن متوجه بیمه گزار است، بیمه می*کند.

بیمه مسئولیت از رشته*های متنوع بیمه*ای است که به طور مستقیم در تنظیم روابط اجتماعی افراد جامعه، شناخت افراد از حقوق و مسئولیت*های یکدیگر و تأمین امنیت حرفه*ای مشاغل و فعالیت*ها تأثیرگذار است. تنوع بیمه مسئولیت در تنوع شغل، فعالیت و اموال تحت تملک یا تصرف اشخاص ثالث به علت فعالیت شغلی یا غیر شغلی دیگران یا استفاده آن*ها از این اموال علت چنین تنوعی است.

بیمه مسئولیت مدنی مهندسان ساختمان که در امور طراحی، اجرا، نظارت و سایر صلاحیت*ها با داشتن پروانه اشتغال به کار [برای مشاهده لینکها ابتدا در سایت عضو شده و وارد نام کاربری خود شوید. برای عضویت اینجا کلیک کنید...] از وزارت مسکن و شهرسازی فعالیت می*کنند از جمله بیمه*هایی است که به جهت تأمین امنیت حرفه*ای شغل و فعالیت*های حرفه*ای مهندسان دارای اهمیتی خاص است. بر اساس این بیمه*نامه، مسئولیت حرفه*ای مهندسان ساختمان در طراحی (و محاسبه)، اجرا و نظارت ساختمان مطابق قوانین بیمه و مسئولیت مدنی، قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، قانون شهرداری*ها و آیین*نامه*های اجرایی مربوط و نیز مقررات ملی ساختمان در برابر مالکان (صاحب کاران)، اشخاص ثالث در پروژه، تحت پوشش بیمه قرار می*گیرد. از آنجا که مهندسان ساختمان در انجام وظایف حرفه*ای خود برای جبران خسارت مسئول شناخته شوند (مانند مسئولیت مجری (سازنده یا پیمانکار) و مسئولیت مهندس ناظر در حادثه ساختمانی)، این بیمه مهندس را به عنوان بیمه گزار در پرداخت خسارات وارد حمایت می*کند، چنانچه خسارت در اثر سهل*انگاری، قصور، خطا، غفلت یا اشتباه حرفه*ای بیمه گزار در خصوص ملک یا پروژه*ای که خدمات مهندسی را برای آن انجام می*دهد، وارد آید و بیمه گزار یعنی مهندس مسئول جبران آن شناخته شود، بیمه گر پس از احراز امر توسط مراجع قضایی نسبت به جبران آن اقدام می*کند.

تعهدات بیمه*ای برای خسارت بدنی تا مبلغ دیه قانونی برای هر نفر و برای خسارت مالی طبق تقاضای مهندس با توجه به حجم عملیات ساختمانی (مثلاً زیر بنای مربوط) تعیین می*شود. بدین معنی که مهندس ساختمان بر اساس پایه پروانه اشتغال به کار مهندسی، مسئول شناخته می*شود و اگر مهندس از قانون تخلف کند، بیمه گر ملزم به جبران خسارت نخواهد بود. مثلاً اگر مهندس پایه ۳ اقدام به نظارت ساختمان ده طبقه کند، مشمول این قاعده می*شود.

پوشش بیمه*ای مسئولیت مدنی مهندسان محدود به مکان خاصی نیست، نکته مهم آن است که بیمه گزار پوشش بیمه*ای را از قبل تهیه*کرده و معتبر باشد.

در این نوع بیمه توجه به چند نکته ضروری است:

۱- اصولاً این نوع بیمه برای جبران خسارت و انتقال ریسک است نه اینکه مجوزی برای تخلف و هرگونه بی*احتیاطی و بی*مبالاتی به دلیل اینکه شخص دارای پوشش بیمه*ای است، باشد. به عبارت دیگر این تصور که ((چون بیمه*ام و بیمه خسارات وارده از طرف من را خواهد پرداخت، مجازم به هر نحو دلخواه – حتی مغایر قوانین و نظامات – رفتار کنم. ((نادرست و اشتباه محض است.

۲- جرائم و تخلفات متعلقه، همچنین مطالبات شهرداری، تحت پوشش بیمه قرار نمی*گیرد.

۳- خسارات ناشی از حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و موارد غیرطبیعی مانند جنگ، خرابکاری، بمب*گذاری و … وارد به ساختمان که بیمه گزار مسئول جبران آن نیست، مشمول این بیمه*نامه نیست.

۴- بیمه فقط خسارات بدنی و خسارات وارد به اموال را تحت پوشش قرار می*دهد و اعمال مجازات انتظامی (محرومیت*های حرفه*ای و … ) یا مجازات کیفری (حبس یا مجازات های جایگزین حبس) با وجود بیمه ساقط نمی*شود.

۵- پوشش بیمه فقط شامل بیمه گزار است. مثلاً بیمه مسئولیت، مهندس طراحی را که فقط وی را تحت پوشش قرار می*دهد، نمی*توان برای ناظر یا مجری (سازنده یا پیمانکار) مورد استفاده قرارداد.

۶- بهتر است با پرداخت حق بیمه اضافی در بیمه*نامه قید شود که پرداخت خسارت قبل از حکم یا رأی دادگاه و با نظر کارشناسی خواهد بود. در این صورت چنانچه مسئولیت به طور توأم واجد جنبه*های مدنی و کیفری باشد با پرداخت زودهنگام خسارت و دیه و جلب رضایت شاکی در رسیدگی کیفری با توجه به ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی، عامل مخففه مجازات قابل*اعمال خواهد بود.

در صورت تعدد مقصران، میزان تقصیر آنان و در نتیجه خسارت قابل تأمین توسط هر یک را دادگاه تعیین می*کند که معمولاً بر اساس نظر کارشناسی است و پوشش بیمه مسئولیت هر شخص خسارت مربوط به وی را در چهارچوب شرایط بیمه*نامه تأمین خواهد کرد. ممکن است قبول مسئولیت در مراحل رسیدگی توسط خود شخص انجام شود (اقرار به مسئولیت) بعضاً شرکت*های بیمه شرطی در بیمه مسئولیت قید می*کنند که بیمه گزار را از اقرار به مسئولیت منع می*کند.

۷- از آنجا که بیمه مسئولیت حرفه*ای مهندسان و تعهد بیمه گر به پرداخت خسارت بر پایه نظریه تقصیر است، شخص ثالث به شرطی می*تواند جبران خسارت وارد را مطالبه کند که علت خسارت، تقصیر بیمه گزار باشد. در این صورت شخص باید ثابت کند که به علت بی*احتیاطی، بی*مبالاتی، عدم مهارت یا عدم رعایت نظامات دولتی (تقصیر مندرج در تبصره ماده ۳۳۶قانون مجازات اسلامی) توسط بیمه گزار خسارت دیده است. بنابراین بهتر است این موارد در بیمه*نامه قید شود.

۸- در بیمه مسئولیت حرفه*ای مهندسان، جبران خسارت بدنی شخص ثالث تعهد می*شود. این تعهد محدود به مبلغی است که با پیشنهاد بیمه گزار تعیین می*شود. هر کس به طور عمد یا غیر عمد یا خطای محض عامل جرح یا نقص عضو یا قتل شخص دیگر شود به پرداخت دیه محکوم می*شود. ناتوانی در پرداخت دیه ممکن است برای شخص، مجازات حبس را در پی داشته باشد، بنابراین بهتر است مهندسان حد تعهد برای این خسارت را با توجه به حجم پروژه، تعداد کارگران و وضعیت مجاورت*ها پیشنهاد کنند و برای هر نفر مبنای خسارت را مقدار دیه در ماه*های حرام (ماه*های حرام عبارت است از رجب، ذیقعده، ذی*حجه و محرم که در آن*ها مبلغ دیه به میزان یک سوم اضافه می*شود – موضوع ماده ۲۹۹ قانون مجازات اسلامی) لحاظ کنند.

۹- در بیمه*نامه*های جدید، شرکت*های بیمه، مسئولیت مهندس را برای دوره*ای پس از اعطای پایان کار ساختمانی (که با قدری اغماض آن را می*توان اصطلاحاً دوره تضمین نامید) نیز بیمه می*کنند که توصیه می*شود، مهندسان این پوشش را نیز تهیه کنند.

نتیجه*گیری و پیشنهاد

– بسیاری از مهندسان درباره مسئولیت*های حرفه*ای مربوط به وظایف و خدمات خود اطلاعات کافی ندارند و از پوشش*های بیمه*ای مربوط نیز مطلع نیستند و بعضاً حتی از آگاهی*های اولیه و ضروری بهره*مند نیستند.

-مهندسان ساختمان دارای مسئولیت*های حقوقی و غیرحقوقی هستند. مسئولیت حقوقی یا مسئولیت قانونی برای [برای مشاهده لینکها ابتدا در سایت عضو شده و وارد نام کاربری خود شوید. برای عضویت اینجا کلیک کنید...] به سه بخش انتظامی، مدنی و کیفری تقسیم می*شود. مسئولیت غیرحقوقی نیز شامل مسئولیت اخلاقی و مسئولیت اجتماعی آنان است.

– بیمه مسئولیت از رشته*های متنوع بیمه*ای است که به طور مستقیم در تنظیم روابط اجتماعی افراد جامعه ، شناخت افراد از حقوق و مسئولیت*های یکدیگر و تأمین امنیت حرفه*ای مشاغل و فعالیت*ها تأثیرگذار است.

-بیمه مسئولیت مدنی مهندسان ساختمان که در مور طراحی، اجرا، نظارت و سایر صلاحیت*ها با داشتن پروانه اشتغال به کار مهندسی از وزارت مسکن و شهرسازی فعالیت می*کنند، از جمله بیمه*هایی است که به جهت تأمین امنیت حرفه*ای شغل و فعالیت*های حرفه*ای مهندسان دارای اهمیتی خاص است. لذا موکدا توصیه می*شود مهندسان حتماً این بیمه را در کنار بیمه حوادث و سایر بیمه*های ضروری، حتماً تهیه کنند.

-تهیه پوشش بیمه اعم از بیمه مسئولیت یا هر نوع بیمه دیگر، مجوزی برای رفتار مغایر با قوانین و نظامات یا بی*احتیاطی و بی*مبالاتی نیست. حتی تصور چنین رفتاری، نادرست و اشتباه محض است.

-بهتر است با پرداخت حق بیمه اضافی در بیمه*نامه قید شود که پرداخت خسارت قبل از حکم یا رأی دادگاه و با نظر کارشناسی خواهد بود. همچنین پوشش بیمه برای پرداخت خسارت جانی هر نفر بر مبنای مبلغ دیه در ماه*های حرام لحاظ شود. از طرف دیگر مهندسان پوشش مسئولیت دوره بعد از پایان کار را نیز تهیه کنند.

-تهیه و تصویب ((قانون مسئولیت*های مهندسان ساختمان)) بسیار ضروری است. پیشنهاد می*شود در این قانون، پوشش بیمه مسئولیت حرفه*ای مهندسان و دست اندر کاران ساخت*وساز اجباری شود.

منبع : سایت بیمه نمایندگی خانم مریم انوری