مسکن و شهرسازی در اسلام + دانلود کتاب
[برای مشاهده لینکها ابتدا در سایت عضو شده و وارد نام کاربری خود شوید. برای عضویت اینجا کلیک کنید...]
برگرفته از حجت السلام قرائتی
نوشته های زیر مربوط به یکی از برنامه درس هایی از قرآن است با موضوع: ساختمان و مسکن در اسلام
و در پایان این مطلب کتابی (با موضوع: سیمای مسکن و شهر اسلامی) از کتابخانه سایت حجت السلام قرائتی (gharaati.ir) قرار گرفته است.
بسم الله الرّحمن الرّحیم
الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی
از بركات جمهوری اسلامی این است كه ما باید آیات و روایات را در هر زمینه ای هم باید داخل كتب دانشگاهی و هم داخل خود دانشگاه بیاوریم.
الان در خدمت برادران و خواهران دانشجو در رشته های ساختمان و معماری و. . . هستیم و خوب است بدانیم اسلام پیرامون ساختمان و معماری چیزی دارد یا خیر. البته گمان نكینید كه این بحث به درد تفسیر نمی خورد بلكه مایـة خوبی است كه بدانید اسلام در این زمینه چه مسائلی دارد.
هر كسی بالاخره از ابتدای عمر خود تا به انتها به مسكن احتیاج دارد و در این 10 سال گذشته بالاخره یك ساعت باید به این بحث اختصاص داده بشود.
1- انتخاب مكان 2- با چه پولی خانه بسازیم 3- مساحت خانه چقدر باشد 4- مقدار زیربنا چقدر باشد 5- دیوار كشی و امهیت آن 6- جای دستشویی و حمام و اتاق خواب كجا باشد 7- سفید كاری و گچ بری 8- ارتفاع سقف از زمین 9- تجملات خانه 10- خرید و فروش خانه 11- خانه سازی برای دیگران اعم از فرزندان و خویشان تا در بیابان برای كاروانسراها و مسافرین 12- اجاره دادن خانه 13- اشراف داشتن بر منزل دیگران 14- ناودان خانه*ها 15- دولت و خانه سازی 16- محكم سازی خانه 17- خانه مستولین مملكتی باید چگونه باشد 18- آپارتمان 19- امنیت در خانه و محدوده آن 20 محل نماز در خانه و بالاخره پیرامون خانه ابدی(اگر برسیم).
و اما انتخاب مسكن.
امام علی در نهج البلاغه نامه ای دارد به حارث همدانی می فرماید: «وَ اسْكُنِ الْأَمْصَارَ الْعِظَامَ فَإِنَّهَا جِمَاعُ الْمُسْلِمِینَ وَ احْذَرْ مَنَازِلَ الْغَفْلَةِ وَ الْجَفَاءِ»(نهجالبلاغه، نامه 69) یعنی جای پرت خانه نساز. یعنی از جامعه دور نشو البته نه اینكه همه بیایند تهران ولی در روستا هم كنار مردم باش «فَإِنَّهَا جِمَاعُ الْمُسْلِمِینَ وَ احْذَرْ مَنَازِلَ الْغَفْلَةِ وَ الْجَفَاءِ» كه همانا محل تجمع مسلیین است و از محله های كه بویی از اسلام و خیرات جامعه نبرده اند دوری كن مثل كسی كه می گوید من نه خانه كسی می روم و نه كسی با من كاری دارد مثل بوته تیفی كه در كویر خودش می روید و خودش هم خشك می شود. (از محله هایی كه طاغوتی ها و از خدا بی خبرها می نشینند دوری كن.
امام صادق و امام باقر می فرمایند مساله هوا را در نظر بگیرید، می خواستند بیمارستان بسازند از زكریای رازی پرسیدند كجا بسازیم؟ فرمود چهار قطعه گوشت در چهار منطقه شهر آویزان كنید هر منطقه ای دیرتر گوشت فاسد شد آنجا هوا خنك تر است پس آنجا بیمارستان بسازید.
مساله آب(والماء العذب)
مواظب باشید زمین غصبی نباشد كه امام صادق فرمود اگر كسی در زمین غصبی خانه بسازد در صاحب زمین، زمین خود را بخواهد حكومت اسلامی حق دارد خانه را خراب كند و زمین را به صاحبش برگرداند. پس محل و مكان حلال آب فراوان هوای خنك و در كنار امت و دور از مناطق طاغوتی كه از خدا غافل و اهل ظلم هستند.
درباره پول ساختمان
پیامبر فرمود: «اتَّقُوا الْبُنْیَانَ فِی الْحَرَامِ فَإِنَّهُ أَسَاسُ الْخَرَابِ»(مستدركالوسائ ل، ج3، ص472) با پول حلال خانه بسازید و مواظب باشید در پول ساختن حق مردم نباشد و خمس مهم است چون در این حالت یك پنجم مردم فقیر در آن پول شریك هستند حدیث داریم «إِنَّ الْحَرَامَ لَا یَنْمِی وَ إِنْ نَمَى لَا یُبَارَكُ لَهُ فِیهِ»(كافى، ج5، ص125) مال حرام رشد نمی كند یا اگر رشد كمی پیدا كند بركت ندارد.
حدیث داریم پول هایی كه انسان خرج می كند اجر دارد و پولی كه ثوابی ندارد پول بنایی است.
اسلام می گوید مساحت زمین خانه زیاد باشد ولی ارتفاع آن كم باشد البته مثل دفعه قبل نشود كه ما گفتیم دختر و پسر در یك اتاق نخوابند به ما فحش دادند كه ما یك اتاق داریم 5 تا بچه و. . . من فقط نظر اسلام را می گویم امام خانه ای برای یكی از غلام هایش خرید غلام گفت ماهانه خودتان خوب است ولی امام فرمود تنگ است غلام گفت خانه مرحوم ابوی است امام فرمود مرحوم ابوی خر بود كه می توانست خانه بزرگ داشته باشد ولی بخاطر آثار باستانی در خانه تنگ نشست(البته فرمود اگر ابوی ات نفهم بود تو هم باید همان كار را انجام بدهی).
گاهی نیاكان ما كار غلط انجام می دهند یا می گویند خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو مثلا كشتی غرق شود 95 نفر شنا بلد نیستند و غرق می شوند حال باید آن 5 نفر هم كه شنا بلد هستند بخاطر رسوا نشدن غرق شوند؟ پس حفظ آثار باستانی جایی ارزش دارد كه نشانه افتخار است.
یكی از انصار گفت یا رسول الله خانه ما خیلی تنگ است فرمود «ارْفَعْ صَوْتَكَ مَا اسْتَطَعْتَ وَ سَلِ اللَّهَ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَیْكَ»(كافى، ج6، ص526) داد بزن و از خدای جدی بخواه كه خانه ات توسعه پیدا كند. از سعادت مرد انی است كه خانه بزرگ داشته باشد البته به شرط اینكه حلال باشد دیگران هم داشته باشند و برای كار مفید باشد و افتخار و فخرفروشی در آن نباشد پس خانه بزرگ باید مفید باشد و در آن نفع اجتماعی باشد دیگران را دعوت كند بیایند و بروند و تعلیم و تربیت در آن باشد.
و اما حدیث برای كسی كه در خانه بزرگ را ببندد و خودش زندگی كند شخصی مریض شد و علی آمد دیدن او نگاهی به مریض و خانه بزرگش كرد و پرسید چه استفاده ای تا به حال از این خانه كردی كه اگر برای قیامت خود استفاده نكرده باشی این خانه در قیامت بال تو خواهد بود.
البته ممكن است خانه 100 متری برای كسی خوب باشد ولی برای دیگری خانه 400 متری هم كم باشد پس به تناسب افراد فرق می كند پس حیاط منزل در اسلام باید وسیع باشد و اما در مورد مقدار ساختمان جملاتی داریم از احادیث در این مورد برایتان می نویسم.
«كُلُّ بِنَاءٍ لَیْسَ بِكَفَافٍ فَهُوَ وَبَالٌ عَلَى صَاحِبِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ»(كافى، ج6، ص531) هر مقدار ساختمانی كه بیش از اندازه است برای تو بال است یكی برای خواب فرزندانت و دیگری برای مهمان البته به تناسب افراد فرق می كند. امام صادق(ع) فرمود «مَنْ بَنَى فَوْقَ مَا یَسْكُنُهُ كُلِّفَ حَمْلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ»(المحاسن، ج2، ص608) ساختمان بیش از مورد نیاز مسئولیت در قیامت دارد.
و در احادیث دیگر داریم كه همه روایت ناظر به ساختمان بیش از نیاز می باشد و اما یك حدیثی هست در مجمع البیان و الحیات رسول اكرم در حال عبور ساختمانی را دید كه روی آن قبه ای ساخته بودند به آن نگریست و پرسید صاحب آن كیست؟ گفتند از اصحاب شماست صاحب خانه آمد و امام از او روی برگرداند و علت را از اصحاب جویا شد گفتند پیامبر چند روز پیش خانه تو را دید كه مجلل ساخته بودی و ناراحت شد و احتمالا برای همین است او رفت و آن تجملات را خراب كرد و برگشت و پیامبر او را تحویل گرفت پس باید مبارزه عملی هم انجام داد اگر كسی خانه باشكوه بسازد و شما تحویل نگیری دیگر نمی سازد چون می سازد تا او را تحویل بگیرید.
اگر كسی نماز جمعه نرفت به او دختر ندهید البته نه اینكه هر هفته برود ولی سالی چند بار برود و از امت دور و جدا نباشد امیرالمومنین از خانه هایی كه دیوار یا در ندارد انتقاد می كند مثل خانه هایی كه زمان شاه به سبك غربی ها می ساختند حتی حدیث داریم كه پشت بام هم باید دیوار داشته باشد.
داریم كه دستشویی(فی استر موضع) یعنی موضعی و جایی كه پنهان باشد و پنهان ترین جای منزل برای دستشویی انتخاب شود یعنی اینطور نباشد كه انسان توی اتاق نشسته است یكی برود دستشویی حمام هم باید در كنار باشد فاصله چاه آب آشامیدنی و چاه هرز آب باید چند متر باشد البته اگر آب آشامیدنی باشد طوری نیست چون از آب خوب می رود توی هرز آب. اما اگر بر عكس باشد فاصله باید زاید باشد چون آب از باله به پائین نفوذ می كند و حتی حدیث داریم اگر زمین محكم است یا نرم چقدر باید فاصله باشد.
درباره گچ كاری سفارش شده است خانه هایتان را سفید كنید و روایات متعدد است ولی همین مقدار بس است. مجسمه سازی، گاهی در مجسمه سازی اهداف مقدسی وجود دارد و منعفتی دارد مثلا در منطقه مرزی مجسمه كار یك انسان را انجام می دهد و البته اگر منافعی بود باید از فقها پرسید ولی در خانه نباید مجسمه باشد و برای اشباع هوس سرمایه دارها یك جوان زحمت بكشد كه آقایی می خواهد جلوی در خانه اش یك گرگ باشد. البته در مورد رشته مجسمه سازی اهداف مقدس و مفید بسیاری وجود ندارد پس برای اهداف عالی اشكالی ندارد.
در این مورد روایت داریم كه امام می فرماید البته منظور از این مجسمه انسان و حیوان است وگرنه مجسمه درخت و گیاه و اشكالی ندارد) و در مورد حضرت سلیمان داریم كه «یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحاریبَ وَ تَماثیلَ» سبأ/13 افرادی برای حضرت سلیمان مجسمه می ساختند كه مجسمه درخت و اینها بود.
و روایت هم داریم كه(لا یزال تصاویره تعرض لی فی صلاتی) یعنی حواس من در نماز پرت می كند یا یادگاری بت پرستی است. پس اهداف منفی و مثبت فرق می كند. و اما پیرامون آپارتمان در این زمینه مشكلاتی وجود دارد ولی اصولا زندگی ما یك زندگی اضطراری است چون زمین كم داریم و. . . و زندگی در آپارتمان مثل دارد و خوردن زمین است چون اسلام می گوید خانواده را طبقه دوم مسكن ندهید و پشت بام باشند.
مزاحمت آپارتمان بیشتر است در راه پله های آن فشار بیشتر است تجسس و چشم چرانی بیشتر است فساد اخلاقی و مزاحمت اجتماعی و حتی گناه بیشتری دارد و ما مثل آدمی معتاد هستیم كه گرفتار سیگار شده است و ما هم گرفتار آپارتمان شده ایم.
البته روایتی هم بود كه خواندیم و از وزارت مسكن گفتند چرا خواندی ما دیگر نمی خوانیم. ارتفاق اتاق چهار متر بیشتر نباشد در باره تجملات روایات زیادی داریم «مَرَّ الْحُسَیْنُ ع بِدَارِ بَعْضِ الْمَهَالِبَةِ فَقَالَ رَفَعَ الطِّینَ وَ وَضَعَ الدِّینَ»(مستدركالوسائل، ج3، ص467) امام حسین خانه ای را دید كه خیلی مجلل بود فرمود گل ها را بالا برده دین خود را پایین آورد. مثل اینكه وام یا قرض گرفته گردن كج كرده یا چك كشیده است و. . .
حدیثی داریم كه حضرت فرمود «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ هَوَاناً أَنْفَقَ مَالَهُ فِی الْبُنْیَانِ»(مستدركالوس ائل، ج3، ص455) یا «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ سُوءاً أَهْلَكَ مَالَهُ فِی الْمَاءِ وَ الطِّینِ»(مستدركالوسائل، ج3، ص467) همین كه خدا كسی را می خواهد خراب كند به سرش می اندازد بنایی بی دلیل انجام بهد و هر كس عاشق بنایی شد معلوم می شود گناهی كرده است و خدا می خواهد حال او را بگیرد.
و فرد نمی داند چه خبر است مثل اینكه بچه مزاحم مطالعه آدم باشد و یك شكلات بیندازی در اتاق دیگر تا او برود ولی بچه گمان می كند كه او را دوست داری ما هم همینطور شده ایم اگر یك كوپن تخم مرغ را از دست بدهیم فراموش كنیم افسوس می خوردیم ولی برای از دست دادن نماز جمعه و جماعت افسوس نمی خوریم و ما داریم قساوت قلب پیدا می كنیم. پس بدانید خدا وقتی بخواهد حال شما را بگیرد به فكرتان می اندازد تا بنایی بكنید البته نیاز مساله ای دیگر است.
قرآن درباره خانه ها می فرماید «أَ تَبْنُونَ بِكُلِّ ریعٍ آیَةً تَعْبَثُونَ» شعراء/128 آیا در دامنه های كوه برای عبث خانه بنا می كنید «وَ تَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً فارِهینَ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطیعُونِ»(شعراء/149-150) یعنی برای عیاشی خانه می سازید بترسید حضرت فرمود «وَ مَنْ بَنَى بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَةً حَمَلَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنَ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ وَ هُوَ نَارٌ یَشْتَعِلُ مِنْهُ ثُمَّ یُطَوَّقُ فِی عُنُقِهِ وَ یُلْقَى فِی النَّارِ فَلَا یَحْبِسُهُ شَیْءٌ مِنْهَا دُونَ قَعْرِهَا إِلَّا أَنْ یَتُوبَ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ كَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً فَقَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَى مَا یَكْفِیهِ اسْتِطَالَةً بِهِ عَلَى جِیرَانِهِ وَ مُبَاهَاةً لِإِخْوَانِهِ»(وسائلالشی عة، ج5، ص338) اگر كسی برای پز دادن خانه ای بسازد مثلا پول در شهر پیدا كرده است و آخر فنون خانه سازی غربی را در خانه روستایی اش به كار برده است.
حق این است كه چون واضح است كه او برای پز دادن خانه ای این چنین در روستا ساخته است مردم روستا به او بی اعتنایی كنند حضرت می فرماید این خانه بال او می شود و می فرماید ریا است كه «مَا یَكْفِیهِ اسْتِطَالَةً بِهِ عَلَى جِیرَانِهِ وَ مُبَاهَاةً لِإِخْوَانِهِ» به همسایه ها می خواهد افتخار بفروشد و پز بدهد این حدیث در امالی صدوق است.
فروش مسكن: در اینجا باید از وزارت مسكن باید تشكر كنم چون چند ماه پیش یكی از معاونین وزارت مسكن به ما جزوه ای را داد كه خیلی خوب بود و حدیثی می خواهم از این جزوه نقل كنم. این حدیث از این جزوه است كه اولین پولی كه جوانان بدست می آورند خانه بخرید و حدیث دیگر هم این است كه آخرین چیزی كه می فروشید خانه باشد و خانه را حتی زمانی كه بدهی دارید نباید بفروشید و حكومت اسلامی هم حق ندارد به بدهكار بگوید خانه ات را بفروش.
ابن ابی عمیر ظاهر از یاران امام كاظم است و آدم مهمی است در اسلام هفده نفر هستند كه اسلام گفتند هر چه اینها گفته اند درست است كه مرا سیل اینها مساویند است و یكی از این افراد همین ابن عمیر است و حرف بی اعتبار نمی زند ابن عمیر است و حرف بی اعتبار نمی زند ابن عمیر بزاز بود ولی ملّا و حدیث شناس هم بود ای كاش بازاریهای ما هم به جای هشت هفت و نیم می آمدند و نیم ساعت زودتر در مسجد جمع می شدند و هر روز با اسلام هم آشنا می شدند مثل این بزاز كه رابط میان امام كاظم و مراجع تقلید بود.
ابن عمیر در آستانه ورشكستگی بود و صد ها هزار درهم از كسی می خواست و اهم نداشت بدهد در خانه نشسته بود شخص بدهكار آمد و هزار درهم بدهكاری را برای او آورد ابن عمیر پرسید از كجا آورده ای؟ گفت خانه ام را فروختم ابن عمیر گفت امام كاظم (ع) گفته است بدهكار را مجبور نكنید خانه اش را بفروشد و اگر چه به یك درهم این پول احتیاج دارم ولی نمی توانم قبول كنم.
پس حتی اگر طلب دارید و در مضیقه هستید نگذارید بدهكار خانه اش را بفروشد.
حدیث در مورد باغ داریم كه نگذارید كسی باغ را خانه سازی كند مگر اینكه به همین مقدار كه باغ را شهرك می كند جای دیگری همچین باغی تولید كند و در مورد باغ حدیث بسیار داریم و به تازگی این قانون را شهرسازی وضع كرده است در مورد باغها.
در مورد مسكن و ماوی دادن.
حضرت عیسی از كنار قبری می گذشت تند شد گفت صاحب این قبر آدم گناهكاری بود و عذاب می شد سال بعد هنگام عبور آرام رفت یاران از ایشان پرسیدند این همان قبر است علت چیست؟ ایشان فرمود امسال دیگر عذاب نشد دلیل را جویا شدند حضرت فرمود ایشان پسری دارد كه دو تا اتاق داده است به یك انسان بی خانه و خدا به این دلیل عذاب را از پدر وی برداشته است.
چرا دانشجوها باید خانه را به زور بگیرند و به زور پس بدهند؟ این بدین دلیل است كه در جامعه ما آدم های بی تعهد هستند وگرنه خودشان زنگ می زنند كه بیست تا دانشجو بفرستید برای من اما چون من در این مملكت پستی ندارم كسی به حرف من گوش نمی دهد این هم روی همه این حرفها. ما وقتی به علمای تهران پیشنهاد كردیم كه برخی مساجد پررونق خانه ای كنار مسجد اجاره كنند چون ممكن است دانشجو شناخته شده نباشد یا پول نداشته باشد و به دلایل مختلف خانه به او ندهند ولی به آقای محله خانه می دهند آقا خانه ای كنار مسجد اجاره كند و بگوید سی تا دانشجو بیایند در این خانه و بالاخره روابط بسیاری بین مسجد و این دانشجویان بوجود می آید و این وحدتی كه مرحوم مفتح می خواست بین حوزه و دانشگاه ایجاد كند و این دانشجو كه بین مردم و مسجد تربیت شد و چرخید رجایی و چمران می شود.
اما دانشجویی كه در دوران تحصیل با انواع مشكلات اجاره و پول و صاحب خانه درگیر بود بعد از چهار سال با آخوند خوب نخواهد شد و ما این حرف را گفتیم ولی كسی هم گوش نخواهد داد.
در مورد كاروانسرا و هتل.
روزی من تشیع جنازه ای را دیدم پرسیدم كیست گفتند فلانی پیاده شدم بعد كمالی را دیدم گفتم پس پیاده شویم چون گفتند ایشان خانه هایی در مشهد خریده است و و آنها را به زوار فقیر امام رضا می دهد تا به آنجا بروند و بار مالی خانه را از دوش زوار فقیر امام رضا بر می داشت است. چه اشكالی دارد برای دانشجو یا طلبه فضای آموزشی كمك كنیم.
حدیث داریم اگر كسی بمیرد بعد از مرگ چند چیز برای او فایده خواهد داشت 1- قرآن 2- پسر خوب 3- حرفهای و مقالات علمی 4- خانه ای بسازد برای كسانی كه در راه مانده اند. اجاره خانه، كسانی كه خانه اجاره می دهند اگر بدانند مستاجر كار حرامی انجام می دهد در گناه او شریك هستند امام صادق فرمود «عَنْ جَابِرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یُؤَاجِرُ بَیْتَهُ فَیُبَاعُ فِیهِ الْخَمْرُ قَالَ حَرَامٌ أَجْرُهُ»(تهذیبالأحكام، ج6، ص371) یعنی توی منزل اجاره ای شراب می سازد و می فروشد امام فرمود «حَرَامٌ أَجْرُهُ» این اجاره ای كه می گیری حرام است.
حال اگر خانه ای اجاره ای را می داند خانه تیمی منافقین است یا در آن تارك الصلاه می بیند حرام است چون حدیث داریم خانه ای كه در آن نماز خوانده نمی شود قبرستان است چون خوردن و خوابیدن كار حیوانات است و مهم رابطه با خدا و محرومان است.
ناودان كوچه باید عمودی باشد و به دیوار چسبیده باشد حدیث داریم امام زمان وقتی بیاید تمام ناودانهای افقی را عمودی می كند و تمام كوچه های تنگ را هم گشاد می كند و لذا داریم زمان امام زمان عده ای از مساجد راهپیمایی می كنند كه ما حكومت امام زمان را نمی خواهیم «َ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ ع 00000وَ وَسَّعَ الطَّرِیقَ الْأَعْظَمَ وَ كَسَّرَ كُلَّ جَنَاحٍ خَارِجٍ فِی الطَّرِیق»(إرشاد مفید، ج2، ص385) راه ها را گشاد می كند «وَ كَسَّرَ كُلَّ جَنَاحٍ خَارِجٍ فِی الطَّرِیق» و بالكن ها را می شكند و به همین خاطر برخی می بینند سرقفلی مغازه شان كم شده است و راهپیمایی می كنند و آدرس حدیث وسائل است.
محكم ساختن خانه.
وقتی می خواهند بگویند خانه خراب است می گویند بساز و بفروش است انسان غصه می خورد كه چرا ما مسلمانها اینگونه خانه می سازیم وزارت خارجه یكی از كشورهای كفر سفارتخانه خریده است و آنها امضاء داده اند آن ساختمان تا صد سال طوری نشود البته انشاءالله شما كه مهندس و معمار می شوید این مشكلات را رفع نمایید.
در دین ما برای جزئی ترین مسائل حدیث داریم حتی حدیث داریم رسول خدا وقتی درب منزلی را می زد كنار می استاد تا یك وقت اگر خانه پرده نداشته باشد نگاهشان داخل منزل نیفتد ما غصه می خوریم كه اسلام اقیانوسی است كه هر چه در آن فرو می رویم احساس می كنیم چند قطره آب بیشتر به بدند ما نرسیده است.
«والسلام علیكم و رحمة الله و بركاته»
[برای مشاهده لینکها ابتدا در سایت عضو شده و وارد نام کاربری خود شوید. برای عضویت اینجا کلیک کنید...]
کتاب سیمای مسکن و شهر اسلامی
مؤلف: محسن قرائتی
صفحات: 144
حجم: 1 MB
[برای مشاهده لینکها ابتدا در سایت عضو شده و وارد نام کاربری خود شوید. برای عضویت اینجا کلیک کنید...]
IROMRAN ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ IROMRAN
[برای مشاهده لینکها ابتدا در سایت عضو شده و وارد نام کاربری خود شوید. برای عضویت اینجا کلیک کنید...]
