نور و نور پردازی

نور و نور پردازی

نور عنصری است كه با آن ديدن اشياء ممكن می شود. نور می تواند ريتم خلاقانه ای به يك فضای داخلی ببخشد. بدون نور، نه فرم را احساس می توان كرد، نه رنگ را و نه بافت را. نورپردازی در يك فضای داخلی پيامدهای مهمی در بردارد. چه بسا نورپردازی مناسب يك فضا آن فضا را خوشايند و چشم نواز كند. نورپردازی در كنار ابعاد زيباشناختی، بعد عملكردی هم دارد. نور مناسب در طول شب در يك فضای داخلی می تواند حس محدود بودن يا ابهام و هراس را بر طرف كند. نور مناسب يك اتاق حتی می تواند چهره آدمی را گرم و صميمی كند. به كمك نورپردازی می توان يك فضای داخلی را به جزاير نورانی متنوعی تبديل كرد.
برای ايجاد نوعی طبقه بندی اوليه و افزايش سهولت دسترسی، دو فهرست مجزا به تفکيک نورپردازی خانگی و نورپردازی عمومی تهيه نموده ايم.
نورپردازی خانگی

هدف از نورپردازی بازسازی فضاهای خارجی در فضاهای داخلی است که با انجام این کار به محیط علاوه بر روشنايی، حس داده می شود. به قسمتی از نور که نور از آن گسيل می شود، منبع نور وبه تشعشع نور به قسمتهای مختلف پرتو نور گفته می شود.
نور طبیعی نور خورشید است و نور مصنوعی شامل : لامپ های گازی، رشته ای یا حرارتی، فلورسنت، کم مصرف وغيره می باشد.
فضای نشيمن

اتاق نشيمن بايد طوری طراحی شود که کاربران آن بتوانند از موقعيت خورشيد منتهای استفاده را ببرند.
چون از اتاق نشيمن معمولاً در بعد از ظهرها و شبها استفده می شود بايد طوری طراحی شود که بتوان از موقعيت خورشيد در ساعتهای بعد از ظهر استفاده نمود.
نور يا روشنايی اتاق نشيمن به دو دسته تقسيم می گردد .روشنايی عمومی و نور منطقه ای.

برای روشن کردن سرتاسر اتاق نشيمن می توان از سقف، دريچه های ديواری و بازشوها يا نور خارجی استفاده کرد. نور منطقه ای برای کار مخصوصی از قبيل خواندن، رسم يا خياطی و امثال آن به کار می رود . نور منطقه ای با استفاده از لامپ های روميزی،لامپ های ديواری،چراغ های پايه دار يا لامپ سقفی قابل ايجاد است.
غذاخوری

کنترل نور می تواند فضای اتاق غذا خوری را تغيير دهد ، آرامش ايجاد کند و فضايی دلچسب تر فراهم آورد.
نور عمومی که می توان شدت آن را با استفاده از رئوستا کم وزياد کرد می تواند برای هر موقعيتی، محيطی مناسب ايجاد کند . به علاوه برای روشنايی عمومی ميز بايد از لوستر يا نور سقفی استفاده شود.
آشپزخانه

در آشپز خانه استفاده از نور طبيعی و منظره ی بيرون در اولويت است، ولی نور مصنوعی هم حتی در طول روز مهم و مفيد است. ذکر اين نکته حائز اهميت است که تشعشع مستقيم خورشيد، به دليل ايجاد حرارت در آشپزخانه مطلوب نمی باشد. روشنايی آشپزخانه به سه بخش اصلی تقسيم می شود:
1- نورپردازی کلی برای حرکت درون فضا و نظافت(حدود 250 تا 300 لوکس)؛
2- نورپردازی ميز صبحانه به ترتيب توصيف شده در بخش نهار خوری؛
3- روشنايی سطوح کار، محل قرار گيری ظروف مورد نياز و حاوی مواد غذايی و روشنايی اجاق پخت و پز(بين 300 تا 500 لوکس)؛
روشنايی منحصر به چراغ مرکزی سقفی برای آشپزخانه مناسب نيست.
کابينت های ديواری و بدن فردی که به آشپزی مشغول است سايه های مزاحم و نامناسب را ايجاد می کنند.

سيستمهای آشپزخانه اين مسائل را حل و اغلب روشنايی مناسبی را در زير کابينت های ديواری، روی اجاق و درون قفسه ها پيش بينی می کنند. هنگام کار در آشپزخانه چشم مرتبا به اطراف نگاه می کند و از اين جهت کاهش کنتراست نوری در ايجاد حس آرامش موثر است.
طبقات داخل کابینت های در شیشه ای را نیز می توان با استفاده از روش های گوناگون روشنایی بخشید. اما یکی از بهترین راه ها نصب چراغ های کوچک در زیر هر یک از طبقات ، و یا در مواقعی که طبقات شیشه ای هستند نصب یک لامپ در قسمت بالا و یا پایین کابینت است.
اتاق خواب بزرگسالان

شايد تشخيص اين موضوع که آيا در اتاق خواب*تان نورپردازي درست و اصولي وجود دارد يا نه، در وهله اول، کار چندان راحتی نباشد اما به*راحتی از تبعات آن می *توان به اين مطلب پی برد. اگر صبح*ها با سردرد از خواب بيدار می *شويد، چشم*هايتان می *سوزد،*هاله*ای قرمزرنگ اطراف مردمک چشم*هايتان ديده مي*شود يا اگر از همان اولين ساعات شروع روز، عادت به بدخلقی و پرخاشگری داريد، همه و همه نشانگر جای خالی نورپردازی مناسب در اتاقتان است؛ چرا که نورپردازی خوب موجب می *شود در خانه خود احساس آرامش و امنيت داشته باشيد.
راه حل تمامی *اين مشکلات، ايجاد يک شمای انعطاف *پذير نوری است به نحوی که برای تمامی *ساعات روز مناسب باشد و به اتاق*های شما در هر لحظه از شبانه *روز، حالتی خوشايند ببخشد. نورپردازی بايد به گونه*ای طراحی شده باشد که با فشاردادن يک کليد ساده، به *راحتی بتوانيد نور اتاق را زياد يا کم کنيد و مثلاً اتاق خود را از يک اتاق نورانی، به يک اتاق آرام با نوری رمانتيک که برای خوردن يک شام دونفره با همسرتان مناسب است، تبديل کنيد.
اگرچه نور پردازی سقفی و عمومی برای اتاق خواب خوب است و نظافت اتاق را آسان می کند، نور اصلی و کاربردی بهتر است در ارتفاعات پايين تر و بصورت موضعی باشد. ميز آرايش، کمدهای لباس،ميز پاتختی و ديوار پشت تلويزيون به روشنايی نياز دارند. در اتاق خواب می توان از چراغهای پايه دار(استند) آباژور و چراغ برقی استفاده کرد. تأمين حداقل روشنايی لازم برای جهت يابی(حدود 5 تا 20 لوکس) برای موقعی که فرد نيمه شب از تخت برخاسته ودر اتاق حرکت می کند ضروری است. اين نور می تواند در ارتفاع بسيار پايين و حتی در نزديکی سطح زمين يا بصورت غير مستقيم و مخفی باشد تا اشعه مستقيم آن باعث خيرگی چشم در اتاق خواب تاريک نشود. منابع روشنايی قرار گرفته در ارتفاع پايين حالت استراحت و خواب را تداعی می کنند. شدت نور کلی اتاق خواب می تواند حدود 200 لوکس باشد. ولی بصورت موضعی نقاط خاصی را می توان تا 500 لوکس روشن کرد.
اتاق خواب کودکان
مهمترين مسئله در اتاق بچه اجتناب از چراغهای متحرک پايه دار و در دسترس است. روشنايی عمومی اتاق بايد حدود 100 لوکس باشد، ولی روی ميز بهتر است 200 تا 300 لوکس روشنايی داشته باشد.
يکی از مسائل مهمی *كه در اتاق خواب كودك بايد به آن توجه شود، وضعيت نور اتاق است.
اتاق خواب کودک بهتر است در بخش جنوب شرقي خانه باشد. به اين خاطر كه انرژی زندگی *بخش در هنگام طلوع آفتاب برای سلامتی كودك مفيد است، در فنگ *شويی آمده بهتر است اتاق كودك هشت ضلعی، با نور طبيعی و تهويه مناسب باشد و البته با فاصله بسيار نزديكی به اتاق والدين. اگر اتاق به طور طبيعی تاريك است، چراغ*های اتاق را بيشتر كنيد.
البته كودك درس*خوان شما بايد در اتاق خصوصي خود كه معمولا تكاليف مدرسه را هم در آنجا انجام می *دهد، نور كافی داشته باشد اما اهميت نور، فراتر از خصوصيات فردی و شخصيتی كودك است. نور، عنصر لازمی *است كه هيچ كودكي - چه درس*خوان و چه تنبل - نبايد از آن محروم بماند و هر انسانی - چه كودك و چه بزرگسال - برای ادامه حيات به آن نياز دارد.
به طور كلی، وضعيت نور اتاق خواب كودكان به لحاظ نيازهای خاص اين سنين، توجه و حساسيت بيشتری نسبت به اتاق خواب بزرگسالان می *طلبد. كودك نيز مانند فرد بزرگسال، بايد نوری در اتاق خواب داشته باشد كه هنگام روز، انجام كارهايی از قبيل پوشيدن لباس و پيداكردن اشيا را به*خوبی امكان* پذير كند، امكان تشخيص رنگ *ها را به او بدهد و برای كارهايی همچون نقاشي و مطالعه و نوشتن تكاليف درسی، مقدار كافی و جهت مناسبی داشته باشد؛ مثلا جهت تابش نور – چه از پنجره و چه از چراغ مطالعه – نسبت به ميز تحرير برای فارسی *زبان*ها كه جهت خط نوشتاری آنها از راست به چپ است، بايد از چپ به راست باشد. هنگام شب نيز بايد آنقدر نور در اتاق باشد كه كودك، هم بتواند خوب استراحت كند و هم در صورت نياز به برخاستن از تختخواب در نيمه *شب، توانايی تشخيص اشيای پيرامون خود را داشته باشد.
مهم*ترين نكته*ای كه در مورد نور مصنوعی اتاق كودك بايد مورد توجه قرار بگيرد، ايمنی است.
حمام و سرويس های بهداشتی

نورپردازی در فضای حمام و دستشویی از اهمیت کمتری برخوردار است و به سادگی با نصب چراغ های سقفی قابل اجرا است. در حمام و دستشویی علاوه بر چراغ های سقفی که برای تأمین روشنایی محیط مورد استفاده قرار می گیرند نصب یک چراغ دیواری در بالای آینه نیز ضروری است اما توجه داشته باشید که برای این منظور از چراغ های فلوئورسنت استفاده نکنید زیرا نور این چراغ ها موجب تغییر برخی از رنگ ها شده و تصویر شما را با رنگ های غیرواقعی در آینه منعکس می کنند.

نورپردازی قسمت های ديگر خانه

نورپردازی قسمت های مختلف خانه ، هال ورودی، راهروها و راه پله ها را نیز فراموش نکنید. این اماکن در هر خانه ای باید از نور فراوان برخوردار باشند به خصوص راه پله ها که در حفظ ایمنی و سلامتی خانواده و میهمانان اهمیت به سزایی دارد. در اینجا ایمنی مهم تر از زیبایی است و بهترین روش نورپردازی روشن کردن مسیر حرکت و سطح روی پلکان با چراغ هایی است که به دیوار نصب می شوند و نور را به طرف پایین می تابانند. استفاده از چراغ های دیواری کار تعویض لامپ را نیز ساده تر می کند.

محيط های اداری

نورپردازی محيط های عمومی قواعد ويژه ای دارد و استانداردهايی جدا از محيط های خصوصی و مسکونی می طلبد. در اين بخش به اختصار به قواعدی چند در مورد نورپردازی مکانهای مذکور می پردازيم.
از آنجايی که عموماً بيشتر فعاليت های اداری در در طول روز انجام می گيرد روشنايی مصنوعی جنبه ی مکمل دارد. در ساختمانهای اداری که عرض ساختمان زياد است، اغلب بخشهای مرکزی ساختمان از نور طبيعی مستقیم و کافی برخوردار نيستند؛ در بخشهای مرکزی ساختمان نور مصنوعی اولويت دارد در مکانهای کاری نزديک به پنجره، چنانچه پنجره رو به جنوب ، غرب يا شرق باشد، اجتناب از خيرگی چشم با استفاده از انواع وسائل شکست يا کاهش نور مستقيم اهميت می يابد.اگر ميزهای کار با توجه به نور طبيعی پنجره ها طراحی شوند، نور مصنوعی می تواند در نزديکی پنجره نيز قرار گيرد تا تفاوت بين جهت تابش نور طبيعی و مصنوعی به حداقل برسد. محلهای تردد، ورود و خروج بايد به صورت يکنواخت و کافی روشن شوند. 100 الی 150 لوکس روشنايی برای اينگونه فضاها کافی است. قسمت بيرونی فضای ورودی بايد حداقل 50 لوکس روشنايی داشته باشد.

نمای بيرونی ساختمانهای اداری به لحاظ نور پردازی مهم است. چراغها بايد در رابطه با فرم معماری نما طراحی شوند. چنانچه نمای ساختمان در خيابانها و معابر عمومی قرار گيرد، بخش پائينی نما می تواند نور پردازی قويتری در مقايسه با قسمتهای بالايی نما (در مورد ساختمانهای مرتفع اداری) داشته باشد.
در دفاتر و فضاهای کاری اداری تأمين 200 تا 300 لوکس روشنايی ضروری است و روی ميز کار بهتر است 500 لوکس و در شرايط کار دقيق چشمی تا حدود 700 لوکس روشنايی تأمين شود. چراغها بايد به گونه ای قرار گيرند که نور مستقيم آنها در مخروط ديد افرادی که پشت ميز کار نشسته اند، قرار نگيرد. نور غير مستقيمی که به سقف می تابد، يا چراغهای مجهز به پرده های هدايت نور يا چنانکه سقف فضاهای وسيع اداری بلند طراحی شود منابع روشنايی کار شده در عمق يا در پشت سقفهای کاذب شبکه ای مناسب هستند (3.5 تا 4 متر) و نور پردازی با مسئلهء کمتری روبه رو می شود.
در سالنهای کنفرانس و گردهمايی تأمين روشنايی برای سطوح عمود برای بهتر ديدن چهره ها به اندازه ی روشن کردن ميزها اهميت دارد. ميز کنفرانس می تواند حدود 400 لوکس و سطوح عمودی اطراف ميز حدود 200 لوکس روشنايی داشته باشند. روشنايی سطوح عمودی در محلهايی که بطور مداوم مراجع دارند نيز اهميت دارد. در اين فضاها بهتر است متن و محيط اطراف محل مراجعهء عموم بصورت متنوعی نور پردازی شود. نور پردازی بايد به جهت يابی در فضا و تشخيص محلهای تردد و مراجعهء اصلی کمک کند. محلهای گفتگو، انتظار و استراحت بهتر است به سبک فضاهای مسکونی نور پردازی شوند تا محيطی دوستانه و آرامش بخش بوجود آيد.
نور پردازی يک فضای اداری ، گذشته از کاربردهای علمی ابزار تبليغ و نمايش چهرهء شرکت به عموم است. در انتخاب نوع چراغ و نحوهء نور پردازی بايد به اين مسئله توجه شود.
نور پردازی نمی تواند يکسره به مهندس برق محول شود. روشنايی مصنوعی به عنوان مکمل نور طبيعی ، نقش مهم و موثری در طرح معماری ودر کيفيت کلی ساختمان دارد. با نور پردازی مناسب می توان زيبايی ساختمان راتا حد قابل توجهی افزايش داد. در هر حال معماری و روشنايی دو مقولهء غير قابل تفکيک و در رابطهء مستقيم باهم هستند.
رستوران ها

شرط اصلی و بنیادین نورپردازی در هتل یا رستوران توجه به سلامت و اثربخش و مفید بودن آن است. رستوران در هتل باید طوری باشد كه به سالن غذا خوری صفايی خاص و حالتی گرم و صمیمانه ببخشد و با زیبایی و جذابیّت جالب توجهی پذیرای میهمانان باشد. در تأمین روشنایی رستوران نكات ظریفتری نیز وجود دارد.
مهمتر از همه این كه هر نوری هنگام صرف غذا در رستوران هتل ، مطلوب و مناسب نیست ، به طور مثال دادن نور سبز به سالن غذا خوری بسیار نامناسب است، زیرا ضمن این كه غذاها را بد رنگ نشان می دهد، میل به غذا را نیز از بین می برد و آن را باید اصطلاحاً «نور اشتها كور كن» نامید. بالعكس در سلف سرویسها و اسنك بارها كه غذا را سریع سرو می كنند، از نور زیاد استفاده می نمایند.
در سلف سرویسها واسنك بارها، از این عمل منظور خاصی دارند و آن این كه مشتری غذای خود را هر چه زودتر و سریعتر میل كند و جای خود را برای نشستن دیگری ترك گوید و باعث معطلی و ركود نشود. این خود یكی از علل و عوامل روانی است و به همین علت است كه نور تند و خیره كننده با آرامش خیال همراه نیست. اما در رستوران هتل چنین نیتی وجود ندارد و كارگردانان هتل علاقمندند كه در شیوه تأمین نور سالن غذا خوری ، حالتی بوجود آورند كه میل انگیز و اشتها آور باشد و وسایل راحتی و آسودگی در آن مرئی و ملحوظ گردد . بنابراین، بهتر است در رستوران هتل از نور غیر مستقیم استفاده شود.
موضوع نور پردازی در رستوران برای سرویس غذا ، یك امر فنی و تخصصی است .توان، شدت و رنگ نور از لوازم ساده وكم ارزشی نیست كه صاحب رستوران به دلخواه خود آن را طرح ریزی و عملی سازد . هر مشتری كه هنگام عصر وارد رستورانی می شود ، اول منابع نور را و سپس به رنگها و تغییرات نور و سایه ها توجه می کند و در آخر به محل و دكوراسیون نظر می افكند.
هتل ها

مسأله تأمین نور قسمتهای مختلف هتل یكی از مسائل فنی و هنری و درعین حال بسیار حسّاس وظریف است كه نیاز به تأمل ودقّت و ظرافت طبع و ذوق و سلیقه دارد و حتی با مسائل روحی و روانی نیز بی ارتباط نیست. مقدار برق مصرفی و تأمین هزینه آن را هم نمی توان بی اهمیّت تلقی كرد.
همچنین تأمین نور هتل در رفاه و آسایش مسافران و راحتی كار كاركنان تأثیر به سزایی دارد. بنابراین، اهميت رعایت تمام موارد مورد نظر، ایجاب می كند كه ترتیب خاصی، منطبق با اصول علمی و بهداشتی در آن لحاظ شود تا نكات لازم از هر جهت رعایت گردد. این كار مستلزم آن است كه از وجود یك متخصص مجّرب و كار آزموده استفاده شود تا موضوع تأمین نور لازم به نحو شایسته عملی گردد. با این وجود از نظر روشن شدن موضوع ، موارد قابل ذكر را یاد آوری می نماییم:
- هزینه تأمین روشنایی، یكی از اقلام مخارج سنگین هتل به شمار می رود و چنانچه در مصرف برق دقت كافی به عمل نیاید، نه تنها موجب به هدر رفتن بودجه می گردد، بلكه از لحاظ كیفیت بهره برداری از نور هم سودی حاصل نشده و رفاه لازم فراهم نمی آيد، زیرا مصرف زیاد برق و تابش نورهای شدید و خیره كننده ونصب لامپهای پرنور، آرامش و راحتی مسافر و میهمان را تأمین نمی كند، بلکه در مواردی موجب ناراحتی اعصاب و ناخشنودی خاطر می شود. بنابراین، از لحاظ شدت نور، باید حدی معمول و متعارف در نظر گرفته شود و از افراط و تفریط پرهیز شود و نباید به آن فكر بود كه پرداخت هزینه زیاد دلیلی بر پسند مردم و نشانگر اهمیت بیشتر هتل است. با این وصف، باید هم از نظر صرفه و صلاح مالی از مصارف و مخارج زاید براحتیاج جلوگیری به عمل آید و هم در جهت خوشایند طبیعت انسان بذل مساعی شود.
- نكته مهمتر این كه نور باید از نظر كمی و كیفی علاوه بر تأمین روشنایی مورد نیاز، زیبایی دكور را به نحو چشمگیری افزایش دهد و آرامش روحی و جسمی و سلسله اعصاب را به وجود آورد. به طور مثال نور زیاد از حد ، در راهروهای هتل به هیچ روی مقبول نیست. زیرا نور زیاد در راهروها بخودی خود به زیاد شدن سر و صدا كمك می كند و خواهی نخواهی سبب می شود كه مسافرین با هم با صدای بلندتری صحبت كنند و به این ترتیب ، مسافرینی كه در حال استراحت و رفع خستگی هستند و نیاز به آرامش و سكوت نسبی دارند، ناراحت می شوند و اين سلب آسایش موجبات عدم رضایت و ناخرسندی آنان را فراهم می آورد. چنانچه به راهروها نور كمتری داده شود خود به خود نوعی حالت بازدارنده ایجاد می كند و مسافرین وادار می شوند كه آهسته صحبت كنند وحتی الامكان سكوت را رعایت یا لااقل با صدای ملایم گفتگو نمایند. و این همان چیزی است كه همه مسافران طالب آنند و یا از نور كم چراغها احساس راحتی و آرامش می كنند .
- معمولاً در راهروهای هتل ، در طول روز ، از نور سقف یا دیوارها، استفاده می شود و در شب از نور دیگری كه از فاصله نیم متری به كف راهروها می رسد برخوردار می شوند. برای این منظور از ارتفاع نیم متری زمین در دیوارها چراغهایی نصب می كنند كه در داخل دیوار قرار دارد و روی آنها از طلق پوشیده می شود و فاصله این چراغها را تقریباً دو یا سه متر از یكدیگر در نظر می گیرند و نور شب راهروها ، از این چراغها تاَمین می شود و روی پله های هتل نیز همین منوال رعايت می شود، بااین روش مسافرین قادرند جلوی پای خود را به خوبی ببینند و به راحتی عبور و مرور نمایند.
- اتاقها باید از نور كافی برخوردار باشد. بخصوص سلف سرویس و پیش خوان آن یا بالای فرهای آشپزخانه حتماً باید نور زیاد ومناسب داشته باشد. معمولاً برای این منظور از نورافكن نیز استفاده می كنند .