پیدایش ترك در ساختمان و ترمیم آن

افت پی بر اثر عواملی همچون رطوبت و فشارهای وارده از طبقات، بی مقاومتی خاك و عملكردهای آن پیش می آید. همچنین نوع مصالح مصرفی و اجرای غیرفنی، سبب نشستهای پی می شود. در مجموع، بر اثر حركات زمین، اسكلت بنا حركت می كند و شكستهای مختلف كه شامل تركهای عمیق و یا معمولی و در مواردی به شكل مویی است، نمایان می شود.
موقعیت ترك :
تركهای عمیق : این تركها گاهی به طور دایمی به وجود می آید و دلیل آن نشست مرتب پی است كه در اینصورت، بودن ساكنان در ساختمان خطرناك است.
تركهای ثابت : معمولاً پس از نشست پی، تحرك ساختمان كم می شود. این پدیده بر اثر قطع رطوبت و فشرده شدن سطح زیر پیش می آید. در نتیجه، شكست و افت دیوارها و اسكلت بنا نیز متوقف، و حالت ترك ثابت می شود.
موی تركهای معمولی : این تركها در اثر افتهای كوچك در اسكلت بنا و به واسطه نیروها و در مواردی به علت نوع مصالح اندود به وجود می آیند. رطوبت، انقباض و انبساط حاصله در مقابل خشك شدن سطوح مرطوب، باعث ایجاد تركهای مویی می شود.

حالتهای ترك :
ترك را به شكلهای مختلف می توان آزمایش كرد. نوع خطرناك و بدون خطر آنها را به شكلهای زیر می توان شناسایی كرد:
الف) بند دوقسمت دیوار را كه بر اثر تركهای عمیق از یكدیگر جدا شده اند، با گچ دستی طوری كف كش می كنیم كه ملات فقط دو قسمت جدا شده را پوشش دهد ؛ یعنی در تركها نفوذ نكند. پس از خودگیری و خشك شدن ملات گچ، چنانچه از دیوار جدا شود، اسكلت در حال نشست و افت كامل است كه باید در مورد آن با احتیاط رفتار كرد.
ب) در موارد ذكر شده در بالا، می توان روی ترك دو قسمت جدا شده دیوار را نوار كاغذی از جنس كاهی نازك به ابعاد 30×3 سانتیمتر به شكل ضربدر (×) با پونز نصب كرد. چنانچه كاغذ پاره شود، شكست و نشست در ساختمان بسیار خطرناك می باشد. در این صورت، ساختمان باید از سكنه خالی شود.
ج) در نشستهای خطرناك، كلاف پنجره بر اثر نیروی فشار اهرم، دفرمه می شود. به علت بالا بودن ضریب شكنندگی، شیشه پنجره ها ترك می خورند و می شكنند.
د) در افتهای مداوم پی و مواقع سكوت، صداهای " تك تك " كه حاصل ترك مصالح و بویژه آجركاری است، شنیده می شود.

روش تعمیر تركها :
همانطور كه گفتیم، بر اثر نشست، تركهایی به وجود می آید كه برخی از آنها مویین و ریز هسنتد. با خالی كردن اطراف آنها و با " كشته كشی " و كشیدن پنبه آب روی سطوح تركهای مویین آنها گرفته و آماده نقاشی می شوند.

تركهای نیمه عمیق :
بر اثر حركت پذیری سقف توفال كه از انقباض و انبساط رطوبت و حرارت حاصل می شوند. تركهایی به وجود می آید. این تركها را با نوك كاردك و ماله خالی می كنیم و پس از " آماده كشی " و پرداخت كشته و پنبه زنی، تركها را می گیریم و آماده نقاشی میكنیم.

تركهای عمیق :
اطراف ترك را با تیشه می تراشیم و سپس درز آن را كاملا خالی می كنیم. كاربردن گچ دستی و كف كش كردن، درون ترك را پر و سطح آن را با گچ آماده صاف می كنیم. سپس با گچ كشته و پنبه آب، سطح آن را كاملا پرداخت و آماده نقاشی می كنیم.
توجه: چون سطح كشته كشی در بعد بیشتری انجام می شود تا خطر كپ كردن به وجود نیاید، باید اصولی را به كاربرد تا سطح ترك از اطراف به شكل پخ از گچكاری و اندود برداشته شود تا عمق ترك در سطحی عریض پیوند شود. به این عمل اصطلاحاً پرداخت كردن، كشته و همسطح كردن با زمینه در گچكاری قدیمی می گویند.

ترك در تقاطع دیوار :
دیوارها بر اثر نداشتن پیوند با هشت گیر ترك می خورند. در مواقعی نشست و شكست دیوارها، تركها كاملا باز و رویت می شوند. در بعضی موارد، این تركها بسیار عمیق هستند؛ به طوری كه می توان دست را در درون آنها حركت داد. در این حالت، چنین عمل می كنیم :
سطح ترك را از دو طرف كاملا با تیشه می تراشیم، و پس از جارو، سطوح آن را كاملا مرطوب می كنیم.
چنانچه لازم باشد، كنارهای ترك را با قلم و چكش چند سانتیمتر بازتر می كنیم تا نشست گچ با عمق بیشتری انجام شود.
ملات گچ تیزون را شلاقی در درون ترك می كوبیم تا سطح ترك كاملا پر شود.
پس از پر كردن ترك به شكل سرتاسری و كف كش كردن گچ تیزون، اندود گچ و خاك را اجرا می كنیم.
در صورت نیاز، ترك را شمشه گیری می كنیم تا در سطح گچكاری یكنواختی به وجود آید.
با گچ آماده و سپس گچ كشته، سطح اندود را " سفیدكاری" می كنیم و با پنبه آب زدن برای پرداخت، گچكاری را خاتمه می دهیم.
توجه: چنانچه در محل تقاطع دیوار دیوار ابزار گرد زده شود، یعنی ماهیچه به وجود آید، ترك مجددی پیش نخواهد آمد.

ترك در نعل درگاه :
به علتهای زیر، نعل درگاه و سطح زیر آن می شكنند :

الف) در اثر نشست ستون زیر نعل درگاه، به علت اهرم شدن آن، برش افقی به وجود آید.
ب) برشهای عمودی به خاطر وجود پیوند و اثر نیروهای فشاری در امتداد تیر نعل درگاه و برشهای طولی بعد از مقدار گیر نعل درگاه به وجود می آید كه در هر دو حالت، جداره تركها را می تراشیم، باز می كنیم و سپس گرد آن را می گیریم. بعد، محل مرطوب شده را با اصطلاحاً گچ تیزون ( زودگیر) پر می كنیم و زمینه را با كشته كشی آماده می سازیم و سپس تركها را به ترتیب ترمیم و تعمیر می كنیم.

پیوند در تركهای عمیق :
چنانچه ترك عمیق باشد، رجهای بریده شده را از دو طرف به اندازه یك نیمه، خالی می كنیم و با به كاربردن ملات مرغوب و آجرهای راسته مقاوم، سطح ترك را در عرض دیوار با رعایت پیوند، كامل می گیریم و سپس مبادرت به اندودكاری می كنیم. در این صورت، اثر ترك بكلی محو می شود. در بعضی موارد ترك به حدی است كه از بیرون نور و اشیا قابل رویت می شود.
به طور مسلم، این ترك و شكست و نشست از پی شروع می شود و تا بالاترین قسمت ساختمان ادامه می یابد كه برای تعمیر آن، به اینصورت عمل می كنیم : مسیر ترك را در كفسازی دنبال می كنیم و با برداشتن كفسازی، به پی می رسیم. تعمیر از پی شروع می شود. پاز كرسی چینی، جداره ترك را جهت به وجود آوردن پیوند خالی می كنیم. پس از بنایی ترك مذكور، در عمق دیوار اندود و سفیدكاری انجام می دهیم.

رفع ترك اطراف ستونهای فلزی :
در اجرای اسكلت فلزی كنار ستون فلزی، هر 60 سانتیمتر، میلگرد با برگشت به صورت L خوابیده به نام علمی كیلیبس به معنای گیره، چفت و بست، پهلو گرفتن و سفت كردن است. آهنگر اسكلت ساز آن را اصطلاحاً كلمس می گوید. حدوداً به قطر نمره 16 میلیمتر و به طول 50 سانتیمتر و برگشت ( گونیا زاویه 90 درجه ) حدود 12 سانتیمتر پاجوش به قطر كافی اتصال می شود. این اجرا دیوار آجری را با ستون فلزی به طور اصولی پیوند و اتصال می دهد. اجرای اصولی این روش یه این شرح است كه كیلیپس زا به دو ستون مقابل و در راستای یكدیگر جوش می دهیم. سپس، با میلگرد راستای هم قطر و با رعایت اورلپ به دو كیلیپس جوش می دهیم. توجه گردد كه چنانچه فاصله دو ستون فلزی مقابل از 3 متر بیشتر باشد، باید از وجود وادار، فلزی مانند سپری جهت نصب بین دو ستون استفاده كنیم. سپس، كیلیپس گذاری بین ستونها و وادار را در راستای یكدیگر انجام دهیم. بعد هم سفتكاری دیوار را اجرا كنیم. باز هم توجه گردد كه چنانچه فاصله تیر زیرین و تیر فوقانی در قاب، مرتفع و بیشتر از ارتفاع 3 متر باشد، باید از وجود تیر فرعی غیر باربری مانند نبشی استفاده كنیم. به طور مسلم، اتصال تیر فرعی با وادار و اجرای كلیپس گذاری در مجموعه ذكر شده، سفتكاری را با اسكلت فلزی كاملا درگیر می سازد. با این روش اولا وجود تركها در موقع نشست از بین خواهد رفت؛ ثانیاً در مقابل زلزله و تحركات زمین، دیوارهای ساختمان و به خصوص دیوارهای خارجی نگهداری می شوند كه از برای تعمیر چنین عمل می كنیم :
سطح اندود رویه، آستر روی ستون و دو دیوار متصل به ستون فلزی را به عرض 100 سانتیمتر و در شرایط محدود حتی به عرضی كمتر، جمع آوری می كنیم.
به فاصله و ارتفاع هر 60 سانتیمتر از دو دیوار، كناره ستون را در یك رج افقی به اندازه 50 سانتیمتر خالی می كنیم.
عمل كلیپس گذاری را در دو رج خالی شده با ستون فلزی از میلگرد حداقل نمره 16 با جوش مطمین و كافی انجام می دهیم.
محل خالی را با ملات مرغوب و آجر نیم لایی آبخور به طور اصولی انجام می دهیم تا شكاف گرفته شود.
پس از جارو زدن سطح تراشیده شده و آب پاشیدن به آن، میخ سر كج را به فاصله هر 25 سانتیمتر طوری می كوبیم كه 5/1 سانتیمتر با سطح ستون و سفتكاری فاصله داشته باشد.
توری گالوانیزه به عرض 80 سانتیمتر را توسط سیم آرماتور بندی با قلاب مطمین و محكم به میخهای سركج می بندیم.
اندود آستر را طوری انجام می دهیم كه توری در وسط ملات قرار گیرد و اندود را مسلح سازد.
پس از آستر، عمل سفیدكاری و لكه گیری و سپس رنگ و روغن را انجام می دهیم.
با این روشهایی كه در بالا توضیح داده شد، چنانچه نشست به وجود آید، دیگر ترك در كناره ستون فلزی به وجود نخواهد آمد.