مقاله از فلسفه ومعماری

[Ar Sa]

فلسفه ومعماری

نویسنده:
محمد علی مرادی





رابطۀ معماری و فلسفه رابطه ای پیچیده است و فهم این رابطه به درک درست از فلسفه بستگی می یابد. فلسفه در منشأ خود را با معنای متافیزیک تعیّن می دهد، اما متافیزیک چیست؟

متافیزیک که به آن فلسفه اولی می گویند در جست و جوی آن است که بداند هستنده به مثابۀ هستنده چیست و ناگزیر به دنبال اصل می گردد. فلاسفه یونان چیزی را جستجو می کردند که بنیان همه چیز باشد و در پی گیری آن چه بنیان همه چیز باشد، تعریفی از جهان به عنوان کل منظم را می جستند. بر همین اساس در اجرای این نظم می بینیم که تناسب حاکم بر ابعاد معابد یونانی فواصل میان ستون ها یا ارتباط بین قسمت*های مختلف نما با نسبت های حاکم بر گزاره های منطقی مطابقت دارد و دیگر تولیدات فرهنگی در تمدن یونان چون موسیقی نیز ارتباط منطقی با معماری و متافیزیک پیدا می کند و تأمل بر این ارتباط نشان می دهد که چه سان تفکر متافیزیکی یا یونانی تفکری معمارانه و منطقی است و چقدر متأثر از فضای معماران است.

هنگامی که افلاطون از ساختمان جهان سخن به میان می آورد به خالق گیتی به عنوان استاد بنای جهان در نظر دارد. این توجه به استعارۀ «ساختن» واجد اهمیت و نقش تفکر معمارانه در یونان است. در قرون وسطی این تصور از خدا به گونه ای دگرگون می شود که خدا به عنوان معمار بزرگ تعیّن می یابد. این درک معمارانه در تبیین جهان در نگاه لایبنیتس فیلسوف دوران جدید نیز به عنوان مدلی معتبر تأیید می*شود. استدلال او بر این مبنا قرار می‎گیرد که خِرد خدائی برنامۀ ساختن گیتی را تحقق بخشیده است و این گیتی با قانونی در کل، سازمان گرفته که ابعادی زیبا دارد. همچون خلق طبیعت که خود را در فرم قانون مند ساختار گیاه، انسان و حیوان تعیّن داده است. ساختاری که در آن اختیار و تصادفی نیست بلکه قسمت بزرگی از نظام هماهنگ عمومی را رقم می زند.

پس از پروتاگوراس، ریاضیات چونان زبان آفرینش طبیعت عمل میکند و قانون مندی به واسطۀ اعداد که روابط طبیعی اشیا را بازتاب می دهد، در ساختارمندی هندسی ترجمان می یابد. در این ترجمان بنای معمارانۀ جهان شکل می‎گیرد و درکی از خِرد جهانی حاکم می‎شود که (در استعاره) اعداد برج و باروی آن را تشکیل می دهند. برج و بارویی که با واسطه عدد تعیین می شود، با منطق ریاضی سامان می یابد و این سامان دهی امری خدائی را آشکار می سازد.

هنگامی که از نظام مخلوق- خالق صحبت میشود، باید در نظر گرفت که در فرم نخستین نظام خدائی همواره امری بطور نو آشکار شود، برای مثال در خلق انسان این طریقه، گونه ای هارمونی بین انسان و جهان ایجاد می‎کند. انسان به عنوان نمونه‎ای از «جهان خُرد»(Micro) که در بستر زیست جهان انسانی تکوین یافته خود را در «جهان کلان»(Macro) تکرار می‎کند.

اگر به تاریخ اندیشه، هنر و معماری توجه کنیم از آغاز دوره آنتیک، تئوری کیهان شناسی تقلید در هنرِ ساختن همواره مدنظر بوده است. از این رو است که نام خدائیِ قانون نه فقط در بازنمود فرم نخستین بازنمائی می‎شود؛ بلکه در منطق تکنیکی بازسازی خود را ترسیم می کند، تا ساختارمندی فضائی اطراف و اکناف انسان را به گونه‎ای فراهم آورد تا قابل استفاده شود و بکار بیاید. برای افلاطون هنر ساختن به عنوان هنری مطرح است که در تقابل با هنر تقلیدی باشد و قانون جهانی با عدد و مقیاس به طور کافی تجسم یابد. در دوران روشنگری که جهت مرکزی آن در سپهر مطلق جهان خدائی فراسوی امر واقعیت زمینی مطالبه می شود تا علم مدرن روند دنیوی شدن انسان در متافیزیک قدیم را منحل کند، معماری با بالاترین احساس امر خدائی خِرد را بر زمین می گذارد. در عصر مدرن ایمان به خِرد انسانی به عنوان کلید نظم اشیا می کوشید تمامی قلمروهای بشری از جمله معماری را پوشش دهد.

کانت چونان فیلسوف روشنگری، در دوران سازترین کتاب دوران جدید یعنی سنجش خرد ناب می کوشد از استعارۀ معماری در طراحی کتابش و برساخت خِرد بهره گیرد؛ تا هنر سیستم سازی را در علم به معنای کانتی نشان دهد. در واقع او می خواهد وحدت شناخت را در یک ایده تحقق دهد و همین جا است که ساختن و فکرکردن در ارتباط با هم قرار می گیرند. نزد کانت معماری واجد اسلوبی است که می خواهد به کارِ دستی چونان علم توجه کند. این موضوع را که کانت این گونه معماری را به عنوان ساختی ایده*آل در برنامه کار خود مدنظر دارد؛ در واقع گونه*ای سیستم*سازی و تلاش متافیزیکی است. خود کانت می گوید «ارسطو این مرد بزرگ در توجه اش به مقولات، آن ها را براصلی استوار نکرد...» اما کانت می کوشد مقولات فهم را براصلی استوار کند، تا سیستم متافیزیکی اش انسجام یابد.

این امر را نیچه به مثابه بازسازی متافیزیک افشا می کند و از آنجا که نیچه بدگمانی اساسی به متافیزیک داشت علیه آن زبان به سخن می‎گشاید. به زعم او سیستم ایمانی انسان مدرن می خواهد خودش را به عنوان استاد معماری برای بازسازی امری والا هم چون ساختمانی که با پایه*های ایمانی، بازنماید و از این طریق عشق به حقیقت را چونان ارزش برانگیزد، تا آن که خود را با زیبایی علیت و جلال و شکوه*مندی قانون*مندی متأثر کند.

افشاگری نیچه بیش از آن که علیه نفس این استاد معمار باشد، روانشناسی معماری را هدف قرار داده بود. نقد نیچه از پاسخ به این پرسش آغاز می شود که چرا اساساً نظام معماری می تواند برروی احساسات ما تاثیر بگذارد؟ و چگونه معماری ما را شگفت زده می کند؟ جذابیت ساختار معماری به عناصر تشکیل دهنده ای است که به حس گانگی (استتیک) معماری تعلق دارد. این عناصر بیشتر بر بنیاد منطقی و متافیزیکی استوار اند. به این ترتیب اگر به آثار معماری درخشان در گذشته و اکنون توجه کنیم، همه آن ها به واکنش احساسی در برابر تصویری بازسازی شده مرتبط هستند. هرکدام به گونه ای سمبلِ نظم ساخته شده و قدرت متافیزیکی سیستم خود را ایجاد می*کنند. باید پرسید بدون این قدرت ایمان متافیزیکی آیا امکان پذیر است که چنین معماری ای تحقق یابد؟ اما در اینجا پرسشی رادیکال‎تر می‎تواند طرح شود که بگوید آیا تفکر بیش از همه، ابعاد ایمانی دارد؟ و آیا می*تواند پیش از همه، از متافیزیک ها، رهائی یابد؟ و یا با عبور از تفکر به معماری تنها می‎توان در چارچوب متافیزیک ماند؟ اگر پاسخ منفی باشد، پس معماری بدین خاطر در برابر بدگمانی ای قرار خواهد گرفت که فرمی متافیزیکی است.

بر این منوال معماری خود را نظامی عقلانی معرفی می‎کند و انسان نو که خودبنیاد است در خیری که آن چنان شفاف نیست و در تیرگی ابهام قرار دارد، امری را بر مبنای این نظام عقلانی می سازد. انسان از طریق این سازندگی کار هنری را ارتقا می بخشد و آن را در بستر قدرت متافیزیک معماری قرار می دهد. بستری که در چارچوب قدرت زبان و در قالب فرم های منطقی تجسم می‎یابد و سپهر اراده ای را می‎گشاید که در آن انسان، فضا را گسترش می دهد تا خودش را در جهان به تایید برساند. در این میان ساختار معمارانه انسان را بر می انگیزد تا مدرن شود و آن باشد که هست؛ تا امری را برپا دارد که سوژه را همچون سرور سازنده و استاد معمار بر سریر قدرت بنشاند و مقیاس و قانون امری را تحقق دهد. هنرمدرن طراحی و ساخت دیگر چیزی را از کیهان نمی*گیرد؛ بلکه بیشتر از فردیت گسترش یافته در ارگانیسم، پیش رَوی در طبیعت و ترجیحات خویش در فرمی از هارمونی عمل می*کند. تفکر و ساختن به سادگی همدیگر را پیدا نمی*کنند، اما هردوی آن ها به بنیاد یا مبانی محکمی به مثابه پیش شرط نیازمند هستند.

اما اندیشه انتقادی این تکیه بر بنیاد و مبانی را زیر سؤال می برد و از طریق زیر سؤال بردن، مبانی و متافیزیک غربی فرو می ریزد. این کاری بود که نیچه کرد، او کوشید با شالوده شکنی (دیکانستراکشن) یا واسازی یک ساختمان، نحوۀ سیستم سازی آن را برملا کرده و از این طریق گرانیگاه معماری را از متافیزیک به استتیک منتقل نماید. با این بنیان نظری است که معماری از مهندسی به کار هنری تبدیل خواهد شد و منطق انتزاعی به منطق تخیل و فانتزی ارتقاء می یابد. این چنین است که معماری می خواهد نیروی واقعی اش را به جای گزاره‎های منطقی، در شعر و ادبیات متعین کند.

[SIAMAK-TORKASHVAN7]

با سلام :انچه درزیر می اید :خلاصه وفشرده نطرات شخصی من براساس سالها مطالعه در :فلسفه-فیزیک-هنر -متافیزیک-روانشناسی در اوقات فراغت من در کارگاهها وجایی که در کمپ های صحرایی یارتنهاییت ستاره های درشت وزیبا ی دشت وکویر وسکوت سنگین انست وفقط صدای کتاب را می شنوی که باتو سخن می گوید.
من بارها گفته ام:مقوله فلسفه-علم-هنر از هم جدا هستند. وتعجب می کنم که اغلب اندیشمندان اینها را از هم نتیجه می گیرند یا مخلوط می کنند.
فلسفه از اگاهیهایی سخن می گوید که از شناخت باطنی وجوهری ما از پدیده های همیشگی هستی ناشی شده اند. اینها را اصول موضوعه می گویند که با قیاس واستقرائ فلسفی حاصل می شوند.
مجموعه:الف با مجموعه ب از نظر زیر مجموعه وتعداد عناصر همگن وبرابرند. ومجموعه :ج: با :ب :همگن وبرابراست-پس بدون ازمایش واز طریق قیاس:مجموعه :ج می تواند با مجموعه الف همسان باشد. اینها یک سری بدیهیات فلسفی هستند که در بحث فلسفی روشهای خاص خود رادارند که فرصت ورود بدان رانداریم.
علوم وبخصوص تجربی :مقوله جدا از فلسفه هستند. نیاز به ازمایش مشاهده نتایج وقانونمند شدن فیزیکی-ریاضی -شیمیایی و...دارند. موضوع واضح است ونیاز به توضیح اگر بخواهید خواهم داد که بحث مفصل وجدایی است.
وهنر که قلمرو جدایی دارد-نه فلسفه است وبرخاسته از ان ونه علم. هنر بیشتر با نیمکره راست مغز و ضمیر ناخوداگاه کار می کند -تا بخش چپ حسابگر و تابع مقررات اجتماعی خود اگاهی روزمره.
که فرهنگ فرضا :امپرسیون-سور رئال-کوبیسم-پست مدرن و...سالوادوردالی نقاش یا ارشیتکت حدید وشوماخر و گروپیوس و...در حوزه خوداگاهی ومقررات جامعه روز مره عادی وتکراری انها تعریف نمی شوند.
بستر تعریف :طراحی سازه های :با هندسه فراکتال و پارامتر یک -فقط حوزه هنر وفرهنگ انتزاعی ومستقل ان از :فلسفه وهنر است. بحث این مورد هم جداست ومفصل.
بنابراین گرانیگاه ومرکز ثقل معماری در حوزه وقلروی بنام هنر تبین وتعریف می شود که سنخیتی جدای از فلسفه وعلم دارد.
در متن فوق -اگرچه اقای مرادی توضیحات جالب وخوبی ارائه فرموده اند -لکن تفیک کامل وبنیادین مقوله معماری از فلسفه وعلم کامل انجام نشده است.- البته ما منقد نیستیم ومن در ان مقام نیستم.اینها نظر شخصی من براساس مطالعاتم است. ودیگر انکه :همکاران این مطالبی که اقای مهندس سعید تهیه می کنند. فقط برای نگاه سرسری وبا شتاب خواندن نیست(با پوزش ازشما) . باید چند بار بخوانید -هر کدام که دوست داشتی-15 دقیقه تا نیم ساعت یا یک ساعت وقت بگذار وبعد در ساعات رفتن سرکار در صفهای انتظار در مترو در اوقات قدم زدن ونظارت در کارگاهها و...فکر کن -برداشت شما چیست؟. هدف ایشان واین سایت سرگرمی ساده شما نیست.مطلب را زحمت می کشد -تهیه می کند-حال باید ما این لقمه حاضر وامادهرا از منوی مفصل انتخاب وقورت دهیم(دانلود!). اما باید زحمت هضم وپردازش وتفکر انرا خود بکشیم تا بیاموزیم واز وقت روی ان گذاشته شده استفاده کنیم. مرا ببخشید اگر گاهی در مطالب اظهار نظر می کنم.چون این تز را عمل میکنم-چون این مطالب رابرای مطالعه ما گرد اورده اند نه تماشا وورق زدن ورفتن به صفحه بعد!.ولذا گفتم تا عزیزان این تایپیک های مرا خدای ناخواسته اشتباه تعبیر وتفسیر نکنند. با تشکر.

[sara.Architect]

با عرض سلام خدمت مهندس ترکاشوند گرامی و همکاران محترم
من با نظرات با ارزش شما موافقم. اما واقعیت ان است که از اظهار کردن نظرم بیم دارم. چون بسیاری از دوستان ان را به اشتباه تعبیر میکنند.( سوء تفاهم نشه لطفا). بله به نظرمن معماری جزء هنر است و از علم و فلسفه جداست و این مسئله ای هست که بسیاری از دوستان حاضر به پذیرش ان نیستند. این بحث بسیار طولانیست و مجالی برای ارائه مطالب متاسفانه به دلیل مشغله زیاد کاری ندارم. ممنون از شما به خاطر راهنمایی و ارائه نظرات باارزشتون و ممنون از مهندس سعید گرامی به خاطر ارائه مطالب خوبشون.