استفاده از شیشه در معماری ایران

در قرن 19، در اروپا و به لحاظ نیاز شدید معماری به ساخت فضاهای گسترده مثل نمایشگاه ها دیگر استفاده از مواد و مصالح سنگی یا آجری پاسخگو نبود بنابراین ضرورت ساخت سقف ها و سازه های فلزی از سوی معماران مورد توجه قرار گرفت كه به منظور استفاده از پوشش های سبك برای پوشاندن این سازه های فلزی، شیشه به عنوان ماده ای مقاوم از سوی معماران اروپایی مورد استقبال قرار گرفت.
در اوایل قرن 19، تولید شیشه به شكل انبوه و صنعتی آن در اروپا آغاز شد و پس از مدتی رضاخان، به منظور استفاده از شیشه در ساخت بناهای جدید، كارخانه شیشه و بلور كرج را احداث كرد. در همین دوران استفاده از سنگ نیز از سوی معماران مورد توجه قرار گرفت.
در دوره پهلوی اول، بهره گیری از برخی مواد و مصالح ساختمانی كه از گذشته نیز معمول بود، بار دیگر از سوی معماران و استادكاران مورد توجه قرار گرفت به ویژه در دوره پهلوی اول و بازگشت به سبك معماری دوران هخامنشی و ساسانی، استفاده از سنگ در بناهای این دوره مشهود است، ساختمان سینگر كه در امتداد خیابان سعدی به سمت میدان امام خمینی قرار گرفته است به عنوان یكی از بناهای شاخص كه در احداث آن به استفاده از سنگ توجه شده، مطرح است.
جایگاه شیشه*گری در معماری مساجد هنر و معماری مساجد
هنر از تجلیات فرهنگ محسوب می*شود و هنرهای اسلامی، ایرانی در خانه*های خدا، مساجد، حفظ شده است. هنرمندان مسلمان ایرانی كه علم، معنویت و هنر را یكجا دارا بودند با كمال اخلاص شاهكارهای خویش را به خانه خدا هدیه كرده*اند.
در معماری اسلامی، شیشه به عنوان یكی از تزیینات با رنگهای مختلف در تزیینات در و پنجره*های سنتی كاربرد داشته است. شیشه*گری بعد از صنعت حصیربافی و سفالگری قدمت دیرینه*ای دارد شیشه از قدیم تا به امروز نقش مهمی در تزیین مساجد داشته و پیشرفتهای علمی نیز در كیفیت آن تاثیرگذار بوده است.در ایران نیز شیشه*گری سابقه دیرینه*ای دارد و از این هنر در مراحل مختلف برای ساخت اشیاء و لوازم ساده از ظرف گرفته تا شمعدانها و چراغها از شیشه استفاده شده است. از زمانی كه اسلام در ایران رواج یافت، ساخت شیشه*های رنگی در ایران متداول شد، پس از حمله مغول رونق این هنر از بین رفت و در عوض كاشیكاری رونق گرفت.در زمان تیمور رواج شیشه*گری قابل توجه است و تعدادی از شیشه*گران نیز برای تزیین مساجد در بخشهای شیشه خور به مصر و سوریه عزیمت كردند. در عصر صفویه نیز شیشه*گری در اصفهان رونق گرفت و در اصفهان و شیراز مراكزی برای تولید انبوه شیشه به وجود آمد. شیشه*های ایرانی ابتدا مات و نیمه شفاف و یا سفید رنگ بود و سپس ایرانیان توانستند شیشه*های بلورین و شفاف بسازند و در نیشابور به انواع شیشه*های رنگی كه كاربرد تزیینی معماری داشته، برخورد می*كنیم.شیشه از طریق قالب شنی، موزاییكی، تراشیدن و ساییدن، فشردن در قالب و یا دمیدن شیشه ساخته می*شود. در مساجد ایرانی شیشه*های رنگی، آبی، قرمز، سفید مات، شیشه سبز، زرد مات و بی*رنگ و شفاف به كار رفته است. در اغلب مساجد ایرانی بعد از ساخت از درها و پنجره*های چوبی با شیشه*های رنگین استفاده كرده*اند. مایع گداخته*ای كه با روشهای گوناگون به اشیای شیشه*ای زیبا تبدیل می*شود عنصر تشكیل دهنده شیشه است. یكی از جوانب شیشه مساله زیبایی*شناسی این شی است. این نكته در برخورد با شیشه*های رنگی مساجد ایرانی، تجلی تلاش انسانهایی است كه با كمترین امكانات توانسته*اند، این چنین هنری را ارائه دهند.
آشنایی با انواع شیشه ها
شیشه سودا-لایم-سیلیكا :
شیشه ، جامد بی شكلی است كه در دمای تقریبی 650 درجه سانتیگراد به نقطه نرمی می رسد و در دمای 1450 درجه سانتیگراد ذوب می گردد. از میان انواع گوناگون شیشه كه با تكنولوژی متفاوت و به منظور استفاده های گوناگون تهیه می شوند ، انواعی كه توسط این گروه تولید و به بازار عرضه می شوند عبارتند از:
1- شیشه سكوریت:
روش و ماشین آلات شیشه های نشكن سازی شده (tempered) اولین بار توسط شركت فرانسوی سنت گوبین طراحی و ابداع شد و این نوع شیشه با نام تجاری سكوریت وارد بازار گردید. از این زمان به بعد شیشه های سكوریت مصارف بسیاری از جمله در صنایع خودرو سازی ، ساختمان ، قطار ها، هواپیماها ، ... پیدا كرد. شیشه های سكوریت دارای استحكام 5 الی 8 برابر شیشه های معمولی هستند . بنابر پس از شكستن به تكه ها و ذرات كوچك و ریزی تبدیل می شوند كه دارای لبه های تیز و خطرناك نمی باشند. این شیشه ها همچنین در مقابل تغییرات دمائی C°=175TD درجه سانتیگراد نیز مقاومت می كنند ، در صورتی كه شیشه های معمولی در اثر این اختلاف دما ترك می خورند. در این قسمت ، شیشه های سكوریت را در دو طبقه بندی شامل اتومبیل و ساختمانی بطور جداگانه بررسی می كنیم:
الف- شیشه سكوریت اتومبیل:
استفاده از این نوع شیشه برای قسمت عقب (backlite) و جانبی (sidelite) اتومبیل می باشد و متناسب با حالت آیرودینامیكی ، خم مناسب نیز به آن داده می شود. این نوع شیشه در كوره های مخصوص در دمای حدود 700 درجه خم می شود و با عملیات دمش ناگهانی هوا ،*تنش سطحی بالائی در شیشه ایجاد می گردد كه سبب افزایش استحكام سكوریت شدن می شود.
ب- شیشه سكوریت ساختمانی
استفاده از شیشه معمولی (غیر سكوریت) در ساختمانهای بلند مرتبه در صورت بروز حادثه اعم از طبیعی مانند زلزله یا حوادث ناشی از دخالت بشر ، خطر آسیب دیدگی جدی و حتی مرگ به همراه دارد، چرا كه شیشه شكسته شده به صورت قطعات بزرگ در هوا شناور می شود و شعاع زیادی را در معرض خطر قرار می دهد . بكار گیری شیشه های سكوریت بعلت شدن شیشه در صورت شكست و ریزش پای ساختمان خطرات احتمالی را به حداقل ممكن كاهش می دهد.
2- شیشه طلقی
این نوع شیشه شامل دو نوع اصلی می شود :
الف – شیشه طلقی اتومبیل :
برای تهیه شیشه جلوی اتومبیل ، از دو لایه شیشه و یك لایه طلق میانی (PVB) استفاده می گردد كه علت این عمل پایدار ماندن شیشه پس از شكستن می باشد. با استفاده از طلق های رنگی می توان سایه بانی در شیشه جلو ایجاد كرد كه از آزار چشم راننده توسط تابش خورشید جلوگیری می كند.
ب- شیشه طلقی ساختمان:
شیشه طلقی ساختمان به دو روش : 1- استفاده از طلق های PVB (پلی وینیل بوتیرال) و 2- رزینی تهیه می شود. این نوع محصول از دو لایه شیشه و یك لایه طلق یا رزین تشكیل شده است. از خواص این شیشه مقاومت در برابر عبور اجسام و عدم ریزش آن پس از شكست می باشد و همچنین می تواند به عنوان عایقی مناسب در برابر نور و صوت بكار رود.
3- شیشه های دو جداره (double glazing)
شیشه دوجداره از تركیب دو لایه شیشه و یك لایه جدا كننده آلومینیومی كه با رطوبت گیر (سیلیكاژل) پر شده است ساخته می شود . بین دو لایه شیشه را می توان با گاز آرگون (عایق حرارتی) یا SF6 (عایق صوتی) یا تركیبی از آن دو پر نمود.
از مزایای این نوع شیشه در در پنجره های ساختمانها :
• - صرفه جوئی در مصرف انرژی
• - كاهش تولید گازهای آلاینده تا حدود 70%
• - جلوگیری از تولید گازهای زیان آور و حفاظت از محیط زیست
• - كاهش آلودگی صوتی و ...
4- شیشه های رفلكتیو
به شیشه هائی گفته می شود كه دارای پوششهائی به رنگهای متفاوت می باشند و باعث انعكاس نور می گردند. این نوع شیشه ها هم به لحاظ زیبائی و هم از جهت انعكاس نورهای مزاحم به كار برده می شوند.
5- شیشه های Low-E
به شیشه هائی گفته می شود كه دارای پوشش خاصی باشند. این پوشش بیرنگ است و باعث می گردد كه پرتوهای نوری با طول موج پایین (یا اشعه با انرژی بالا) وارد ساختمان شوند، اما اجازه خروج این اشعه را كه پس از برخورد با اسباب و اثاثیه داخل منزل طول موجش افزایش می یابد نمی دهد. بنابر این انرژی گرمائی در داخل ساختمان ذخیره می گردد.
6- شیشه های سیمی (wired glass)
به شیشه هائی گفته می شود كه هنگام تولید بعد از مرحله ذوب و هنگام شكل دهی ، یك لایه تور سیمی داخل شیشه قرار می گیرد. كاربرد این شیشه ها برای جلوگیری از حریق می باشد و غالبا در آسانسورها بكار می رود.