بزرگان معماری جهان : فیلیپ جانسون

Architect’s Introduction


Philip Johnson; The Architect of Styles – 1


فیلیپ جانسون (Philip Johnson)، معمار، مورخ معماری، موزه*دار، گردآورنده آثار هنری و یکی از شخصیت*های برجسته معماری و طراحی قرن بیستم، ۲۵ ژانویه، در سن ۹۸ سالگی در خانه معروف شیشه*ای خویش، در New Canaan ، Connecticut درگذشت.


فیلیپ جانسون، معمار نوآوری که آسمان*خراش*های شیشه*ای را رواج داد و بعدها با طرح*های جسورانه و نوستالژیک پست*مدرن قالب*های پیشین خویش را در هم شکست، طی ۵۰ سال، یکی از تأثیرگذارترین چهره*های معماری و طراحی آمریکا بوده است، بطوری*که بسیاری از ساختمان*های آمریکا در نیمه دوم قرن بیستم بر اساس اصول معماری بنیان نهاده شده توسط او، ساخته شده*اند.


فیلیپ جانسون در ۸ جولای ۱۹۰۶ در Cleveland اوهایو به دنیا آمد. او در سال ۱۹۳۰ موفق به دریافت مدرک B.A. فلسفه (و یا تاریخ معماری، به روایت برخی منابع) از دانشگاه هاروارد گردید. او پس از فارغ*التحصیلی، دپارتمان معماری موزه هنر مدرن (MOMA) نیویورک را برای نخستین بار در سطح موزه*های ایالات متحده، به منظور مطالعه و کنکاش در معماری (به عنوان یک هنر)، تأسیس نمود و مدیریت آن را طی دو دوره بر عهده گرفت: یک بار بین سال*های ۱۹۳۰ و ۱۹۳۶ و بار دیگر بین سال*های ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۴٫


در سال ۱۹۳۲، فیلیپ جانسون با همکاری هنری راسل هیچکاک (Henry-Russell Hitchcock)، مورخ معماری، نمایشگاه برجسته و تأثیرگذاری با عنوان سبک بین*المللی (The International Style) در MOMA ترتیب داد که به واسطه آن عده زیادی از بازدیدکنندگان آمریکایی با معماری مدرن اروپا و مدرنیست*های اروپایی از قبیل میس ون*دررو، والتر گروپیوس و لوکوربوزیه آشنا شدند. همچنین جانسون و هیچکاک اصول معماری مدرن را در کتابی بنام سبک بین*المللی: معماری بعد از سال ۱۹۲۲ (The International Style: Architecture since 1922) گردآوری و تدوین نمودند که این کتاب ضمن آشنا ساختن معماران آمریکایی با یک گرایش و راهکار انقلابی در طراحی، موجب شکل*گیری جنبش و سبکی با همین نام در معماری معاصر جهان شد. سبک بین*المللی که مشخصه آن کاربرد مصالح مدرن از قبیل شیشه و فولاد و تأکید بر کارکرد و سازه، بجای توجه به دکوراسیون و تزیینات، است، علاوه بر اینکه معماری آمریکا را به شدت تحت تأثیر قرار داد، تا ۵۰ سال بعد، بر معماری جهان نیز حکم*فرما بود. جانسون در دهه ۱۹۳۰، علاوه بر این اقدامات، از ثروت شخصی*اش نیز برای پشتیبانی و ایجاد انگیزه در بسیاری از معماران مدرن که برجسته*ترین آنها میس ون*دررو بود، بهره گرفت.


حضور معماری در روزنامه؛ نیاز جامعه

Month’s Note
Architecture’s Presence in Newspaper; Society’s Necessity
تا به حال درباره اهمیت معماری به عنوان یک هنر اجتماعی، کم گفته و نوشته نشده است. اما واقعیت این است که این موضوع در میان مردم، آن چنان که باید و شاید، جا نیفتاده و دانش و بینش معماری نزد عامه مردم تا حد زیادی مهجور و ناشناخته مانده است. در نتیجه مردم یا اصلاً حساسیتی نسبت به معماری ندارند و یا از حساسیت کمی نسبت به معماری و فضای ساخته*شده برخوردار هستند. این امر دلایل مختلفی می*تواند داشته باشد که خود بحث مفصلی را می*طلبد. رسانه*ها و بویژه روزنامه*ها از ابزارهایی هستند که می*توانند به رفع این مهجوریت و بالابردن حساسیت مردم نسبت به معماری کمک شایانی کنند. اما متأسفانه در کشور ما روزنامه*ها دارای تأثیرگذاری لازم در این حوزه اجتماعی نیستند و معماری و مقولات مرتبط با آن در روزنامه*ها چندان مورد توجه قرار نمی*گیرند.


امروزه تمامی روزنامه*هایی که در کشور منتشر می*شوند، به غیر از صفحات سیاسی و خبری متداول خود، دارای صفحات بخصوصی برای رشته*های مختلف هنر از قبیل موسیقی، سینما و تئاتر و نیز صفحات فرهنگ، اندیشه و فلسفه هستند. اما براستی چرا تا بحال هیچگاه صفحه*ای یا حتی ستونی بطور منظم برای معماری در نظر گرفته نشده و تنها روزنامه همشهری حدود یک سال است که صفحه*ای با نام زیباشهر را، دوبار در هفته، به معماری اختصاص داده است؟ در تمامی روزنامه*ها بلااستثناء صفحاتی بنام*های مختلف وجود دارد که در آنها مطالب کاملاً تخصصی و بعضاً بسیار پیچیده و غامض فلسفه و یا هنر مطرح می*شوند که برای مخاطب عام به ندرت قابل استفاده هستند. در حالی که در مورد معماری که اکثر مطالب آن، بویژه در زمینه موضوعات شهری و طراحی داخلی، به نوعی با زندگی روزمره مردم در ارتباط بوده و برای همگان قابل فهم است، مطلبی به چشم نمی*خورد. چرا صفحات مختلف روزنامه*ها انباشته از مطالب کاملاً تخصصی سایر حوزه*های هنر و اندیشه است، اما معماری که شاید اهمیت و تأثیرگذاری آن بسیار بیشتر از این حوزه*ها باشد، از جایگاهی ثابت و درخور در روزنامه*ها برخوردار نیست؟ جالب توجه اینجاست که برونو زوی، معمار و نظریه*پرداز معروف ایتالیایی، نیز در این*باره زبان به شکوه و گلایه گشوده است: ” روزنامه*ها ستون کاملی را به کتاب*ها و نمایشگاه*های جدید اختصاص می*دهند، در حالی که اظهار نظری درباره ساختمان*های تازه نمی*کنند، حتی اگر این ساختمان*ها شاهکار معمار نامداری باشند. مثلاً روزنامه معتبری اخبار منظمی را در زمینه موسیقی، تئاتر و یا سینما درج می*کند و یا دست*کم ستون هفتگی خود را به هنر اختصاص می*دهد، اما معماری در این روزنامه به فراموشی سپرده می*شود.” وی سپس در باب اهمیت معماری نسبت به سایر رشته*هایی که دارای جایگاه مشخص و ثابتی در روزنامه*ها هستند، چنین می*گوید: ” هرکسی مختار است که پیچ رادیو را ببندد و یا کنسرتی را ترک کند، فیلم و نمایشی را که مورد پسندش نیست، نبیند و یا کتابی را که مایل نباشد، نخواند، اما هیچ*کس نمی*تواند در برابر بنایی که صحنه زندگی شهرنشین*ها را شکل می*دهد، دیدگان خود را ببندد.”


در حال حاضر در اکثر روزنامه*ها*ی معتبر دنیا صفحه یا ستونی به معماری اختصاص داده شده است که در آن نویسندگان و منتقدان معماری به معرفی و نقد آثار و نظریه*های این رشته می*پردازند. شایسته است در کشور ما نیز که در چند سال اخیر رویکردهای جدیدی در روزنامه*های آن مشاهده می*شود، روزنامه*ها صفحات و یا حتی ستون*هایی از مطالب خود را در طول هفته ـ اگر بطور روزانه امکان*پذیر نباشد ـ بطور منظم به معماری اختصاص دهند. این کار در دراز مدت می*تواند آثار و نتایج مطلوبی در برداشته باشد، چرا که روزنامه*ها از این رهگذر می*توانند با افزایش آگاهی و معلومات عمومی در زمینه معماری و شهرسازی و نیز افزایش سواد بصری مردم، آنان را نسبت به معماری و محیط اطراف حساس*تر کنند و ضمن بالابردن انتظارات مردم از کیفیت فضای ساخته*شده، نقش مهمی در ارتقاء کیفیت ساخت*و*ساز و بهبود سیمای شهرهای کشور ایفا نمایند.


معرفی پروژه*ها، پوشش اخبار و مسابقات معماری و شهرسازی، معرفی و نقد بناهای شهر، مصاحبه با معماران و … از جمله موضوعاتی هستند که می*توانند در صفحه یا ستون معماری روزنامه*ها مورد توجه قرار گیرند. چنین رویکردی در حال حاضر در صفحه زیباشهر روزنامه همشهری قابل مشاهده است که جا دارد از زحمات مهندس یوسفی در اداره منظم و مسؤولانه این صفحه تشکر و قدردانی نموده و برای ایشان در ادامه هرچه پربارتر این راه دشوار آرزوی موفقیت کنم. همچنین امیدوارم روزی تمامی روزنامه*های کشور صفحه ویژه معماری داشته باشند و هر روزنامه*ای که منتشر می*شود، خود را ملزم بداند، همچنان*که صفحاتی را به سایر حوزه*های اندیشه و هنر اختصاص می*دهد، صفحه*ای را نیز به معماری اختصاص دهد.

Architect’s Introduction


Philip Johnson; The Architect of Styles – 2


فیلیپ جانسون در سال ۱۹۴۰ و در سن ۳۴ سالگی برای تحصیل معماری به هاروارد بازگشت و تحت نظر اساتیدی همچون مارسل بروئر و والتر گروپیوس آموزش دید. او مدرک B.Arch خود را در سال ۱۹۴۳ دریافت کرد و تا سال ۱۹۴۶ در کمبریج، ماساچوست به فعالیت حرفه*ای در عرصه معماری پرداخت. در این زمان بود که او به نیویورک بازگشت تا مجدداً به عنوان مدیر دپارتمان معماری در MOMA خدمت کند.


جانسون علاوه بر ترویج نظریه سبک بین*المللی، با خلق برخی از آثار مهم و به یادماندنی*اش همچون خانه شیشه*ای (۱۹۴۹) و ساختمان سیگرام (۱۹۵۸) به شهرت و اعتبار دست یافت.


Glass House


در میان ساختمان*هایی که جانسون در طول زندگی*اش طراحی کرد، خانه شیشه*ای (Glass House) که او برای خودش در New Canaan ساخت، از همه مشهورتر است. این خانه که یک تک*اتاق با دیوارهای تماماً شیشه*ای است، با الهام از خانه فارنزوث (Farnsworth House) میس *ون*دررو طراحی شده و ردپای نظریات میس در این اثر کاملاً قابل مشاهده است. خانه شیشه*ای در سال ۱۹۸۶ به ائتلاف ملی حفاظت از آثار تاریخی (National Trust for Historic Preservation) اهدا شده و به عنوان یک میراث تاریخی توسط این نهاد نگهداری خواهد شد.


Seagram building


ساختمان سیگرام (Seagram Building) نیز که فیلیپ جانسون با همکاری میس ون*دررو، آن را طراحی نمود، از این حیث که نخستین کار جانسون در مقیاس خیلی بزرگ بود، یکی از آثار مهم او محسوب می*شود.


فیلیپ جانسون از سال ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۷ با Richard Foster کار کرد و در سال ۱۹۶۷، با John Burgee شرکتی تأسیس کرد که با آغاز بکار آن، فعالیت حرفه*ای جانسون وارد فاز جدیدی شد، چرا که Burgee معمار بانفوذ و مشهوری بود که می*توانست پروژه*های بزرگ و پیچیده*ای بگیرد. جانسون و Burgee با همکاری هم انواع مختلفی از پروژه*ها ـ پروژه*های بلندمرتبه مهم هم در مقیاس بزرگ و هم در مقیاس کوچک ـ را گرفتند که در گذشته هیچ یک به تنهایی بطور مستمر و منظم چنین پروژه*هایی را کار نکرده بودند. این پروژه*های مشترکاً طراحی شده ـ از مرکز IDS مینه*پولیس تا کلیسای بلورین در Garden Grove، کالیفرنیا ـ نمایان*گر یک گرایش مشخص و متمایز در طراحی هستند، اگرچه به آسانی نمی*توان آنها را در یکی از طبقه*بندی*های مشخص جای داد. مهم*ترین ویژگی این ساختمان*ها تضاد با خط آسمان محیط اطراف و تسلط بر آن است

Architect’s Introduction


Philip Johnson; The Architect of Styles – 3


جانسون در دهه هفتاد زندگی*اش، بی*توجه به تجربه حرفه*ای زیاد و موفقی که در سبک مدرن پشت سر گذاشته بود، منتقدان و همکاران را با یک تغییر جهت ناگهانی به سمت سبک جدید پست*مدرن، همگام با گروه بسیار جوان*تری از معماران، شوکه کرد و توجه زیادی به خود جلب نمود. او در سال ۱۹۸۴ با درهم شکستن قطعیت برج*های شیشه*ای که منهتن را اشغال کرده بودند، برجی با دیوارهای گرانیتی و یک ورودی طاقدار بسیار بزرگ ۹۰ فوتی و یک سقف تجملی و تفننی که به نظر می*رسید برای قطعه*ای از مبلمان مناسب*تر باشد، برای اداره مرکزی AT&T در نیویورک طراحی کرد. در این طرح، کاربرد خشن و خودنمایانه مصالحی که واقعیت*های کارکردی یا ساختاری ساختمان را منعکس نمی*کرد و نیز ترکیب عناصر طراحی صرفاً بخاطر ارزش زیبایی*شناسی*شان، عملی بر خلاف انگاره*ها و اصول سبک بین*المللی بود.


AT&T Building


طرح جانسون و Burgee برای ساختمان اداره مرکزی AT&T در نیویورک که یکی از مشهورترین کارهای مکتب پست*مدرن است، با نمای سنگی* و مشخصه عمده*اش، سقف ستنوری شکسته، نقطه عطفی در معماری معاصر محسوب می*شود، چرا که نخستین ساختمان مهم ساخته*شده بود که کاربرد سبک*های تاریخی را ـ گرایش طراحی رایج در طول تاریخ که در دوران اقتدار سبک بین*المللی به شدت مهجور مانده بود و توسط اهالی حرفه به سخره گرفته می*شد ـ احیاء کرد و گفتمان معماری معاصر را، با همان میزان تأثیرگذاری که سبک بین*المللی در ۵۰ سال قبل داشت، تغییر داد. این ساختمان که در حال حاضر متعلق به شرکت سونی است، اگرچه در آن سال*ها مباحثات بسیاری را برانگیخت، اما موجبات رهایی معماران از سخت*گیری*های مدرنیسم را فراهم آورد و سایر معماران نیز جرأت پیدا کردند تا سبک*های جدیدی را مورد تجربه و آزمایش قرار دهند.


جانسون در سال ۱۹۷۸ برنده مدال طلای انجمن آمریکایی معماران (AIA)، بالاترین نشان افتخار و سپاس رشته معماری، شد و سال بعد، بخاطر موفقیت*های دوران زندگی* حرفه*ایش،* به عنوان اولین برنده جایزه معتبر معماری پریتزکر انتخاب گردید. او یک کلکسیونر حرفه*ای آثار هنری *نیز بود و چون در خانه*اش اتاقی برای نمایش این آثار نداشت، آنها را به موزه هنر مدرن اهدا کرد.


برخی از مهم*ترین پروژه*های فیلیپ جانسون عبارتند از:


• مرکز علمی Kline ، ییل، ۱۹۶۶


Boston Public Library Addition


• بخش الحاقی کتابخانه عمومی بوستون، ۱۹۷۳


Houston School of Architecture


• مدرسه معماری هوستون، ۱۹۷۳


Bank of America / Penzoil Place


• Penzoil Place ، هوستون، ۱۹۷۶


• بانک آمریکا، هوستون، ۱۹۸۵


Thanksgiving Square


• میدان شکرگزاری، دالاس، ۱۹۷۷


General Life Insurance


• ساختمان بیمه عمر عمومی، سنت لوئیس، ۱۹۷۷


Crystal Cathedral


• کلیسای بلورین، Garden Grove ، ۱۹۸۰


PPG Headquarters


• اداره مرکزی PPG ، پیتزبورگ، ۱۹۸۴


Bank One Center


• Bank One Center ، دالاس، ۱۹۸۷


Atlantic Center


• مرکز آتلانتیک، آتلانتا، ۱۹۸۸


Sculpture


• تندیس، Cleveland ، ۱۹۹۶


ویژگی*های معماری فیلیپ جانسون


Architect’s Introduction


Characteristics of Philip Johnson’s Architecture


با نگاهی به کارهای جانسون می*توان دریافت که آثار او در طیفی از مدرنیسم افراطی، در خانه شخصی*اش، تا پست*مدرنیسم، در ساختمان AT&T ، قرار می*گیرند. شهرت کنونی جانسون نیز بیشتر بخاطر پشتیبانی از دو جنبش معماری است که در طول ۶۰ سال گذشته چشم*اندازهای شهری را عمیقاً تحت تأثیر قرار داده*اند: سبک بین*المللی، و متداول*سازی مجدد کاربرد انواع متعدد سبک*های تاریخی در طراحی معماری معاصر.


فیلیپ جانسون در ابتدای کار حرفه*ای خویش با میس ون*دررو کار کرد، کسی که او را بسیار زیاد تحت تأثیر قرار داد و از او همواره به عنوان یک استاد و سازنده بزرگ یاد می*کرد و به کارهای او علاقه بسیاری داشت. آثار میس ون*دررو طرح*هایی هستند که سازه ساختمان را به صریح*ترین و اقتصادی*ترین روش ممکن به نمایش می*گذارند. مطابق نظریه او، اگر ساختمانی با ستون*های فولادی برپا نگهداشته شده است، این ستون*ها بایستی بجای پنهان شدن در پشت سنگ یا آجر، بصورت مرئی و نمایان در ساختمان رها شوند. کار اول جانسون یعنی خانه شیشه*ای، تأثیرپذیری او از نظریات میس را به خوبی نشان می*دهد.


جانسون بخاطر کارهایش در اوایل دهه ۱۹۵۰، زمانی که هنوز تحت تأثیر میس ون*دررو بود، از سوی منتقدان معماری مورد احترام و تحسین بسیار زیادی واقع شد. با اینکه از دیدگاه جانسون میس یک نابغه بود، اما او هر زمان که خواست و اراده کرد، اصول معماری*اش را از مدرنیست به پست*مدرنیست و حتی به ضد پست*مدرنیست تغییر داد و حتی با ابراز خستگی از سنت، اعلام کرد که گرایش من واضح است؛ سنت*گرایی التقاطی (eclectic traditionalism). بر این اساس است که منتقدان جانسون از او با عنوان معماری نام می*برند که بیشتر به سبک علاقه نشان می*داد تا به اصول و محتوا و بر این اعتقادند که او احتمالاً بیشتر به عنوان مروج نظریه*ها در یادها باقی خواهد ماند تا به عنوان یک طراح.


جانسون در طراحی ساختمان*های بلندمرتبه شیک و باب روز، متخصص و خبره و یک استاد مسلم بود، بطوری*که طرح*های او در این حوزه بسیار گسترده و فرا*گیر هستند. برخی از ساختمان*های طراحی*شده توسط او خلاصه، مجرد، ساده، و به لحاظ زیبایی*شناسی قوی هستند، اما در مقابل برخی از طرح*های او بخاطر توجه دقیق به زمینه، محیط* و سایت، بعضاً خیلی التقاطی از آب درآمده*اند. در دنیای تجاری استقبال بسیار زیادی از کار جانسون صورت می*گرفت، شاید دلیل این امر توانایی فوق*العاده او در تغییر سبک از یک پروژه به پروژه بعدی باشد، چرا که بینش و نگاه او همواره در حال تغییر بود.


جانسون علاقه فراوانی به حجم*های فضایی خلق*شده با فرم*های تندیس*وار و از همه مهم*تر نور، هم طبیعی و هم مصنوعی، داشت. او همچنین در طرح*هایش به تأثیری که آب و نور به همراه هم می*توانند در سایت داشته باشد، بهای زیادی می*داد.


اگرچه پروژه*های بزرگ فیلیپ جانسون همواره در معرض لبه تیز انتقاد محافظه*کاران محلی و حتی معماران مطرح بوده، اما این حقیقت را نمی*توان منکر شد که او از طریق طرح*ها، نوشته*ها و تعلیماتش، نقشی اساسی و تأثیرگذار در تعریف مبانی نظری و فرم*****های بکار گرفته شده در معماری قرن بیستم، داشته است.