ضوابط و استاندارد های طراحی مربوط به: طراحی دانشگاه
عملكرد ها:
عملکرد هر فضا در نهایت تابعی از انسان است. استفاده هایی است که << انسان>> به عنوان یگانه موجودی که روح فضا را درک میکند،از فضا دارد.حال این فضا می خواهد یک بیمارستان باشد،یا یک مرکز تفریحی یا یک ارامگاه یا ...انچه که مهم است شناخت نیاز های انسان در ان فضایی ست که میخواهیم طراحی کنیم برای تعیین درست تر این نیازها باید عواملی مانند فرهنگ ، اقلیم ، اقتصاد ، جامعه شناسی و... را مورد دقت و بررسی قرار دهیم برای بررسی عملکرد فضا ها در دانشکده معماری در سایت شهر یزد،ابتدا نیازمند یک دسته بندی کلی هستیم که با کمک این دسته بندی و جزء جزء کردن فضا ها ،راحت تر بتوانیم کار بررسی را انجام دهیم.لازم به ذکر است که این تقسیم بندی شناور بوده و به هیچ عنوان قطعیت ندارد.
قبل از هر چیز به صورت اجمالی به بررسی کلی عملکرد یک فضای اموزشی می پردازیم.هدف از طراحی فضای اموزشی،حل کردن روابط فضایی مورد نیاز جهت فر ایند اموزش است. این معنا که فضا هایی که امر اموزش در هر رشته ای نیازمند ان فضا ها و امکانات است، به چه صورت و با چه نظمی در کنار یکدیگر قرار بگیرند تا بتوانند هدف نهایی را به بهترین صورتی حاصل کنند.در این صفحات سعی بر ان شده که بر اساس تقسیم بندی انجام شده عملکرد جزئی هر بخش و هر فضا را به تفکیک بر اساس نور و فرم و روابط و مصالح و... بررسی و ذکر نماییم.
آموزشي-تئوري:
1.كلاس درس:
کلاس درس در واقع اصلی ترین بخش قسمت اموزش های تئوری میباشد.انچه در تعیینابعاد کلاس ها نقش اساسی دارد،همانا تعداد صندلی ها می باشد که خود عامل تعیین کننده
مخروط دید می باشد.مخروط دید در واقع عبارتست از محدوده ای که ناظر(دانشجویان)به راحتی قادر به دیدن موضوع دید(تخته و استاد) باشند.چنین استانداردی در مورد مدرس نیز
وجود دارد.زاویه دید مدرس باید در حدود 140 درجه در نظر گرفته شودکه بر اساس ان عرض کلاس تعیین می شود.بهتر است کلاس درس در طبقات اول و دوم در نظر گرفته شود که دلیل ان حجم بالای مراجعه کنندگان(استفاده کنندگان،دانشجویان) و تخلیه سریع تر و راحت تر انها می باشد.
کلاس هایی که بر حسب نوع درس ارائه شده از جمعیت بیشتری برخوردار هستندیا به عبارت دیگر کلاس هایی که با ظرفیت زیاد طراحی می شود،باید سطحی شیبدار داشته باشد که نفرات پشت سر به راحتی بتوانند تخته و مدرس را مشاهده کنند.
در مورد نور فضای کلاس های اموزش تئوری نکات زیر قابل توجه بوده و دلایل عملکردی دارند:
ارتفاع پنجره رابطه مستقیمی با عمق کلاس دارد.بدین معنا که هرچه عمق کلاس بیشتر باشد،ارتفاع پنجره نیز باید بلند تر در نظر گرفته شود. دلیل این امر هدایت بهتر نور به عمق
کلاس می باشد.البته در این مورد اقلیم باید به خوبی در نظر گرفته شود.زیرا اگر چنین اقدامی در مناطق کویری مانند یزد انجام شود،در واقع دمای کلاس را به نحو چشمگیری افزایش داده ایم.هر چقدر هم که طراحی پنجره ما درست و اصولی باشد،باز هم ما بی نیاز از نور مصنوعی نیستیم.
در استفاده از نور مصنوعی باید توجه داشته باشیم که:
نور مصنوعی باید از سقف و توسط لامپ های مهتابی(فلوروسنت)تامین گردد.
علت نور گیری از سقف این است که اگر مهتابی ها بر روی دیوار نصب شوند،موجب ازار چشم خواهند شد.
نکته مهم بعدی این است که ردیف مهتابی ها باید عمود بر ردیف صندلی ها قرار گیرد تا نوری یکنواخت حاصل شود.
در مورد مصالح کلاس های درس باید توجع داشت که:
_ در ساخت کف نباید از مصالح صیقلی استفاده کرد.دلیل ان این است که هنگام خروج از کلاس بخصوصدر هنگام خروج های اضطراری،کف های سر و صیقلی ایجاد خطر میکنند.در ضمن کف باید در مقابل سایشمقاوم بوده و قابلیت تمیز کردن باشد و دلیل ان هم میزان زیاد رفت و امد می باشد.
مبحث اکوستیک بودن یکی از مباحث مهم در کلاس های درس می باشد.2/1 تا3/1 سقف باید از مصالح اکوستیک باشد.دیوار پشت سر دانشجویان نیز باید از دیوارک های گچی
ساخته شود تا بتواند در مقابل پژواک صدای مدرس که در جلوی کلاس قرار دارد مقاومت کند.
یکی دیگر از نکات مهم در مورد صدا،پخش یکنواخت صدا در کلاس می باشد.به این منظورباید از در مظر گرفتن فواصل طولانی در طراحی جلوگیری کرد.حداکثر فاصله بین گوینده و
شنونده باید 25 متر در نظر گرفته شود تا صدای مدرس به خوبی به اخرین نفرات و ردیف ها هم برسد.اگر نصف کلاس خالی باشد،به علت انعکاس صدا،از وضعیت مطلوب صدا دهی کاسته می شود.
در مورد رنگ باید توجه داشت که رنگ کف کلاس باید به صورت مات در نظر گرفته شود تا ا بازتابش ناخواسته نور سقف و در نتیجه ایجاد مزاحمت جلوگیری به عمل اید.برای رنگ دیوارها نیزبهتر است از رنگ های روشن و مات استفاده شود.
در مورد فرم کلاس باید توجه داشت که مهمترین هدف،کم کردن فاصله بین استاد و دانشجو می باشد.این امر باعث صدای ارام و در نتیجه فشار کمتر بر مدرس می شود،میتوان به سادگی بر صدا های مزاحم خارجی غلبه کرد،میتوان از وسایل سمعی و بصری کوچکتر و ارزان تری استفاده کرد.
2.عكس و اسلايد:
اموزش تصویری یکی از اصول بسیار مهم و موثر در اموزش بخصوص اموزش معماری ست.
بسیاری از تجارب بصری ما به صورت دیدن به وجود می اید که بخشی از این دیدن باید از طریق
عکس و اسلاید از فضا ها و اتفاقات معماری صورت گیرد.از این جهت تعیین و طراحی فضایی
به کلاس یا اتاق عکس و اسلاید بسیار ضروری می نماید.
انچه در تعیین مساحت این فضا بسیار مهم است دو عامل صندلی و مخروط دید می باشد.
این فضا نیازی به نور طبیعی ندارد.به علاوه اگر در لکه گذاری ها جایی در نظر گرفته شد که نور
طبیعی داشتیم حتما باید پرده ضخیم نیز در نظر گرفته شود.دلیل این کار هم این است که هنگام
استفاده از دستگاه ویدئوپروژکتور هرچه فضا تاریک تر باشد،دید بهتری نسبت به پرده تصویر ایجاد
خواهد شد پس نور این فضا باید مصنوعی و کنترل شده باشد.
مکان قرار گیری مدرس در کلاس اسلاید باید به گونه ای باشد که علاوه بر تسلط بر پرده نمایش جهت
ارائه توضیحات لازم،موقعیت قرار گیری وی موجب ایجاد سایه بر روی پرده نمایش نگردد.
جهت نظم دهی بهتر به این کلاس نیاز به تجهیزاتی از قبیل میزتلوزیون،میز پروژکتور،قفسه نوار و
سی دی و... لازم می باشد.
در مورد مصالح باز هم باید گفت که مصالح کف نباید صیقلی بوده و در عین حال باید قابلیت
شست و شو و نظافت را داشته باشد.سقف و دیوار ها باید اکوستیک بوده تا از انعکس صدای فیلم های
پخش شده و... جلوگیری شود.
رنگ دیوار ها باید مات در نظر گرفته شود تا براق بودن دیوار ها موجب کاهش دید در کلاس نشود.
اتاق كنفرانس:
این بخش جهت بحث و تبادل نظر بین دانشجویان و اساتید و صاحب نظران در نظر گرفته می شود.در موقع طراحی بهتر است
این فضا در طبقات بالا تر دیده شود تا مشکل رفت و امد های غیر مرتبط (رفت و امد دانشجویان به کلاس ها و...) ایجاد مزاحمت نکند.
مساحت این فضا ارتباط مستقیمی با میز کنفرانس دارد و میز کنفرانس نیز خود تابعی از حجم استفاده از سالن می باشد که بر اساس
استاندارد ها و سرانه ها تعیین می گردد.فضایی در حدود24 تا 30 نفر فضایی مطلوب می باشد.
نور اتاق کنفرانس میتواند طبیعی یا مصنوعی تامین گردد.اگر از نور طبیعی استفاده میکنیم،بهترین نور نور شمال می باشد.
نور مصنوعی نیز باید به صورت یکنوچه در مورد عملکرد مصالح در این فضا حائز اهمیت فراوان است،بحث اکوستیک بودن فضا می باشد که با مصالحی مانند چوب،
پانل های گچی پیش ساخته،دیوار های یونولیتی و... میتوان به این مهم دست یافت.
اکوستیک بودن فضا موجب پخش یکنواخت و متناسب صوت در تمام اتاق میشود که این امر باعث استفاده راحت تر مخاطبین
از سخنرانی سخنران می شود.
اتاق کنفرانس چنانچه به منظور اتاق گرد همایی (میز گرد) هم کاربرد داشته باشد،باید فرم ان به گونه ای طراحی شود که بتوان مبلمان هایی
که مخصوص اتاق های میزگرد میباشد را در داخل ان جاگذاری کرد.و نکته مهم در اینگونه مبلمان ها ،مشاهده ( رو در رو بودن) هر یک از
اخت و غیر زننده باشد.
ان حاضرین در جلسه می باشد که این امکان را با کمک فرم های بسته مانند دایره،بیضی و... فراهم میکنند
آموزشي-عملي
1.آتليه ها:
الف:آتليه طراحي معماري:
درس طراحی معماری یکی از مهم ترین دروس رشته معماری می باشد. در واقع در این درس تمام نکات و مسائل گفته شده
در دروسی مانند عناصر و جزئیات ساختمانی،شناخت مواد و مصالح،مبانی نظری،ساخت و ارائه و... باید به صورت عملی
در طراحی فضا های معماری نمود پیدا کند.به همین خاطر شناخت نیاز ها و عملکرد های این فضا از اهمیت بسیاری برخوردار است.
فرم کلی این فضا که همانطور که گفته شد از زیر شاخه های فضا های اتلیه ای می باشد،مانند دیگر فضا های اتلیه ایست با این تفاوت
که مبلمانی مانند میز های کرکسیون،سه پایه بوم و... نیز باید در ان دیده شود.در نتیجه عامل تعیین کننده در مساخت این فضا را
میتوان سه پایه بوم و صندلی و میز کرکسیون در نظر گرفت.
نور این فضا باید هم به طریق طبیعی و هم به صورت مصنوعی تامین شود. نور طبیعی باید از سمت شمال و شرق باشد که دلیل ان
هم عدم تابش مستقیم افتاب است. در حالت کلی در صورت امکان باید از نور گیری از سقف نیز استفاده کرد اما در این پروژه
بخصوص(دانشکده در یزد) با توجه به اقلیم خاص ان باید نکات محیطی را نیز در نظر گرفت.
رنگ میز های این سالن باید مات بوده تا براقی میز ها خللی در کار طراحی وارد نکند همچنین رنگ دیوار ها باید از رنگ های
سفید ،کرم و یا سبز بسیار کم رنگ باشد.
و...
همانند فضا های قبلی کف این فضا نیز نباید صیقلی بوده و در عین حال باید قابل شست و شو باشد.
به علت طبیعت این درس که ساعات کلاس ان با همهمه و سر و صدا همراه است،برای جلوگیری ازایجاد مزاحمت برای کلاس های دیگر،باید بهارای یک سری فضا های جانبی نیز می باشد که عبارتند از:
اتاق مربی یا مسئول: که باید دید کافی نسبت به سالن اصلی داشته باشد.
انبار وسایل اتلیه: که در ان از وسایلی مانند سه پایه و... نگهداری می شود.
رختکن:برای تعویض لباس دانشجویان این درس.
بحث جاذب صوت بودن صفحات این فضا،(دیوار ها و سقف) توجه ویژه شود.
این فضا دروشویی که میتواند در داخل فضای اتلیه باشد و حد اکثر به وسیله یک پارتیشن جدا شود.
ب. آتليه درك و بيان:
این اتلیه نیز از نظ کار کرد و فرم شباهت بسیاری به اتلیه طراحی معماری دارد و در بسیاری از
موارد این دو اتلیه به صورت سیال طراحی شده که قابلیت کاربری برای هر دو عملکرد را دارا باشد.
در صورت تفاوت انچه این دو را از یکدیگر متمایز میکند، مبلمان داخلی ان است.
ج. آتليه ترسيم فني:
برای نمایش محدوده و تقسیمات فضایی هر مکان،جزئیات اجرایی،چگونگی طراحی محوطه و... نیازمند
طراحی انها هستیم.به این منظور واحد هایی به عنوان واحد ترسیم فنی در این رشته ارئه میگردد که
در اینجا به بررسی عملکرد فضایی ان می پردازیم:
مساحت این فضا بر اساس میز های نقشه کشی و استاندارد های مربوط به ان تعیین می گردد.م
عمولا این فضا برای 24 تا 30 نفر در نظر گرفته می شود.
نور این اتلیه می تواند طبیعی یا مصنوعی باشد اما نکته ضروری در مورد طراحی نور،عدم ایجاد سایه است.
به همین خاطر بهتر است از نور مصنوعی و به صورت یکنواخت استفاده کرد.نور مورد استفاده باید به وسیله
لامپ های مهتابی تامین گردد و این لامپ ها باید به سقف و بالای میزهای ترسیم نصب شوند تا حداقل سایه را ایجاد کنند.
رنگ میزهای ترسیم نباید رنگ های تیره و براق باشد.دلیل تیره نبودن میزها به خاطر استفاده از پوستی و
کاغذ کالک و... و دید بهتر خطوط هنگام ترسیم و براق نبودن میز ها نیز به خاطر عدم انعکاس نور می باشد.
رنگ سالن باید از رنگ های ملایم باشد که در طول زمان موجب خستگی چشم نگردد.این فضا نیز دارای
فضا های جانبی می باشد که عبارتند از:
اتاق مربی یا مسئول: که باید دید کافی نسبت به سالن اصلی داشته باشد.
روشویی که میتواند در داخل فضای اتلیه باشد و حد اکثر به وسیله یک پارتیشن جدا شود.
این فضا تا حد بسیار زیادی شبیه فضای اتلیه ترسیم فنی ست با این تفاوت که در ان میز های کرکسیون
نیز وجود دارد.نور این فضا نیز باید مصنوعی و یکنواخت بوده و ایجاد سایه نکند. این دو فضا را
(اتلیه ترسیم فنی و طراحی فنی)را به گونه ای طراحی میکنند که عملکرد های مورد انتظار از هر دو درس را بر اورده کنند.
2.كارگاه ها:
1.كارگاه چوب:
حتی امروزه با تمامی پیشرفت هایی که در زمینه تکنولوژی ساختمان حاصل شده و مواد و مصالح جدید
که وارد بازار شده است،باز هم با نگاهی به اطراف خود در می یابیم که هنوز هم "چوب" نقش غیرقابل انکاری در ساختمان دارد.
هرچند ممکن است دیگر از چوب به عنوان مصالحی سازه ای استفاده نشود اما از ان به عنوان درب،پارتیشن ها و... هنوز هم استفاده می گردد.
بحث کارکرد های چوب در معماری سنتی که خود مقوله دیگری ست که به تنهایی می تواند موضوع چند کتاب تخصصی باشد. کافیست تحلیلی اجمالی بر روی ارسی ها ،تیر گنبد ها،فرسپ ها و... بیندازیم تا به این مطلب بیشتر پی ببریم.
مخلص کلام این که برای دانشجویان معماری اشنایی هرچند اجمالی با چوب و کارکرد ها،قابلیت ها،انواع اتصالات،کاربرد های مختلف انواع چوب و...
لازم و غیر قابل چشم پوشی ست. از این جهت در دانشکده های معماری فضایی به عنوان کارگاه چوب در نظر گرفته می شود.
ابعاد این فضا بر اساس ماشین الات و دستگاه ها و میزهای کار لازم این کارگاه تعیین می گرد
به علت سر و صدایی که این کارگاه ایجاد میکند و احتمال وجود دستگاه های سنگینی همچون اره های نیمه صنعتی،دستگاه های رنده و
تراش برقی و... بهتر است که در مکان یابی فضا ها،این کارگاه را در طبقات اول و یا در صورت امکان در زیرزمین قرار دهیم
تا مزاحمتی برای سایر کلاس ها ایجاد نکند.
2.كارگاه ها:
1.كارگاه چوب:
حتی امروزه با تمامی پیشرفت هایی که در زمینه تکنولوژی ساختمان حاصل شده و مواد و مصالح جدید
که وارد بازار شده است،باز هم با نگاهی به اطراف خود در می یابیم که هنوز هم "چوب" نقش غیرقابل انکاری در ساختمان دارد.
هرچند ممکن است دیگر از چوب به عنوان مصالحی سازه ای استفاده نشود اما از ان به عنوان درب،پارتیشن ها و... هنوز هم استفاده می گردد.
بحث کارکرد های چوب در معماری سنتی که خود مقوله دیگری ست که به تنهایی می تواند موضوع چند کتاب تخصصی باشد. کافیست تحلیلی اجمالی بر روی ارسی ها ،تیر گنبد ها،فرسپ ها و... بیندازیم تا به این مطلب بیشتر پی ببریم.
مخلص کلام این که برای دانشجویان معماری اشنایی هرچند اجمالی با چوب و کارکرد ها،قابلیت ها،انواع اتصالات،کاربرد های مختلف انواع چوب و...
لازم و غیر قابل چشم پوشی ست. از این جهت در دانشکده های معماری فضایی به عنوان کارگاه چوب در نظر گرفته می شود.
ابعاد این فضا بر اساس ماشین الات و دستگاه ها و میزهای کار لازم این کارگاه تعیین می گرد
به علت سر و صدایی که این کارگاه ایجاد میکند و احتمال وجود دستگاه های سنگینی همچون اره های نیمه صنعتی،دستگاه های رنده و
تراش برقی و... بهتر است که در مکان یابی فضا ها،این کارگاه را در طبقات اول و یا در صورت امکان در زیرزمین قرار دهیم
تا مزاحمتی برای سایر کلاس ها ایجاد نکند.
2. كارگاه سفال و مجسمه:
هدف ما در این کارگاه اموزش مجسمه سازی به معنای عام ان نیست.چرا که امروزه مجسمه سازی خود
به عنوان رشته ای مستقل که از زیر شاخه های رشته نقاشی می باشد،در دانشگاه ها تدریس می شود.
هدف از کارگاه سفال و مجسمه سازی بیشتر اشنایی اجمالی با اصول این رشته به عنوان رشته ای جنبی
و گاهی مکمل رشته معماری برای دانشجویان است.
از طرفی یکی از راه های بیان ایده های اولیه،ساخت ماکت های کچی و گاهی گلی ست که این درس می تواند
در این زمینه نیز یاری رسان دانشجویان باشد تا ایده های ذهنی خود را بهتر نشان دهند.
انچه در تعیین ابعاد این کارگاه موثر است،چرخ های سفال و میز های سفالگری و مجسمه سازی ست.
در این کارگاه باید فضایی برای ساخت گل در نظر گرفت که باید به راحتی قابل تمیز کردن باشد.
در این فضا طبیعی یا مصنوعی بودن نور چندان اهمیت ندارد اما وجود گرد و غبار در برخی کار ها
موجب اخلال در کار می شود.(مثلا در مراحل لعاب کاری)
کارگاه سفال دارای فضاهایی جانبی ست که عبارتند از:
اتاق مربی یا مسئول: که باید دید کافی نسبت به سالن اصلی داشته باشد.
انبار وسایل کارگاه: که در ان از وسایلی مانند بسته های گچ،خاک،کاه و... نگهداری می شود.
رختکن:برای تعویض لباس دانشجویان این درس.
روشویی که میتواند در داخل فضای اتلیه باشد و حد اکثر به وسیله یک پارتیشن جدا شود.
3.كارگاه ماكت:
علاوه بر اسکیس و روش های ارائه ترسیمی،روش دیگری نیز برای نشان دادن طرحی
که در ذهن شکل گرفته و یا بر اساس پلان مرحله به مرحله پیش می رود،وجود دارد که
ان ماکت سازی است. ساخت ماکت یک روش بسیار مناسب برای انتقال اسان و سریع ذهنیات،ابعاد،محوطه و... می باشد.
کارگاه ماکت سازی به عنوان فضایی مستقل،بیشتر برای رشته ی شهر سازی که باید ماکت های وسیع درست کنند موضوعیت دارد.
انچه در تعیین فضای کارگاه ماکت سازی مهم است،میز های ساخت و برش است که تعداد انها نیز بر اساس تعداد دانشجویان و
سرانه ها و استاندارد های تعیین شده مشخص میگردد.
نور کارگاه ماکت سازی میتواند مصنوعی یا طبیعی باشد.ولی جهت کار بهتر وجود نور یکنواخت مصنوعی ضروری ست.
کارگاه ماکت سازی نیز دارای فضاهای وابسته یی ست که عبارتند از:
اتاق مربی یا مسئول: که باید دید کافی نسبت به سالن اصلی داشته باشد.
انبار وسایل کارگاه: که در ان از وسایلی مانند فوم،یونولیت و... نگهداری می شود.
رختکن:برای تعویض لباس دانشجویان این درس.
روشویی که میتواند در داخل فضای کارگاه وحد اکثر به وسیله یک پارتیشن جدا شود.
