مصالح مرمت » اندود و ملات

نكته در مورد ملاتها و ساخت آنها
1-از نظر نحوه خودگیری، ملاتها به دو دسته هوایی و آبی دسته بندی میشوند.
2-خاصیت چسبندگی در ملات باید حداکثر یکی دو ساعت پس از مصرف در ملات ظاهر شده وپس از ده الی دوازده ساعت به حداکثر خود برسد.
3-ملات باید نفوذ پذیر باشد تا بتواند در قطعات مجاور خود نفوذ کرده وموجب چسبیدن آنها بخود بشود.
4-ملات باید بتواند در مقابل نیروهای فشاری و کششی ساختمان به اندازه کافی مقاوم باشد.
5-حداقل مقاومت فشاری و کششی ملات باید مساوی ضعیفترین عضو ساختمان باشد زیرا حداکثر مقاومت یک سازه مساوی با توان باربری ضعیفترین عضو آن سازه میباشد.
6-ملات از دو قسمت اصلی میشود چسب (سیمان،گچ) که دارای حجم کمی بوده وجسم پر کننده (ماسه،خاک)که تقریبا" در حدود 80درصد حجم ملات را تشکیل میدهد.
7-ملاتها را میتوان به دو گروه ملاتهای زودگیر که ماده چسبنده آن گچ میباشد و ملاتهای دیرگیر تقسیم کرد.
8-ملاتهای زودگیر بسیار زود گیر بوده بطوریکه پس از 3 الی 4 دقیقه بعد از آنکه با آب مخلوط شدند شروع به سخت شدن نموده وبعد از آن 10الی 15 دقیقه پس از مصرف عمل سخت شدن آنها به پایان میرسد (بیشتر در تیغه های 5 سانتیمتری استفاده میشود).
9-ملات گچ و خاک.
9-1-ملات گچ وخاک پر مصرفترین انواع ملاتهای زود گیر میباشد.
9-2-خاک مورد مصرف در این ملات خاک رس است که باید سرند شود.
9-3-نسبت گچ و خاک در این نوع ملات 50 درصد خاک و 50 درصد گچ میباشد به نسبت زودگیر بودن یا دیرگیرتر بودن گچ ممکن است درصد خاک بیشتر یا کمتر از 50 درصدباشد هر قدر گچ زود گیرتر باشد ویا به اصطلاح کارگاهی هر قدر گچ تر باشد باید خاک مورد مصرف در ملات گچ وخاک بیشتر باشد.
10-وجود خاک در ملات گچ وخاک اولاً ملات را پلاستیک تر مینماید در ثانی ملات را دیرگیرتر میکند.
11-مورد مصرف ملات گچ و خاک علاوه بر تیغه های 5 سانتیمتری در زیرسازی سفیدکاری نیز استفاده مینمایند.
12-در مورد استفاده از ملات گچ و خاک برای زیر سازی سفیدکاری بدین طریق عمل میکنند که روی دیوار آجری را قبلا" شمشه گیری کرده وبین فاصله های شمشه گیری را با ملات گچ و خاک پر مینمایند.
13علت پاشیدن گچ وخاک درون آب آنست که تمام ذرات گچ در مجاورت آب قرار گیرد.
14-از ملات گچ وخاک در طاق ضربی نیز استفاده میشود.
15-مصرف ملات گچ و خاک فقط در مناطقی که رطوبت هوا زیاد نیست و اصولا" آب و هوا خشک است مجاز میباشد و در شهرهای مرطوب (جاهای مرطوب)این ملات به سرعت رطوبت هوا را گرفته و فاسد میشود.
16-بعلت زودگیر بودن گچ و خاک را باید به میزان کم ساخت.
17-زمان ریختن خاک به داخل آب تا پایان مصرف آن حداکثر از 10 الی 15 دقیقه تجاوز ننماید.
17-1-طریقه ساخت ملات گچ وخاک بدینگونه است که ابتدا قدری آب درون استانبولی میریزند(حداکثر نصف حجم استانبولی) آنگاه مخلوط گچ و خاک را درون آب میریزند که سطح گچ وخاک از سطح آب بالاتر بیاید وتقریبا" آب دیده نشود آنگاه این مخلوط را تقریبا" 5 تا 6 دقیقه بحال خود گذاشته و بعد از یک گوشه را ملات هم و استفاده میکنند.
17-2-برای مخلوط کردن گچ و خاک باید ابتدا خاک رس خشک را سرند کرد.
18-بهترین آزمایش برای میزان پراکندگی خاک درون گچ رنگ یکنواخت آن میباشد. باید دقت نمود که رگه های سفید گچ و یا رگه های سیاه خاک در مخلوط موجود نباشد.
19-اگر در محلی از ساختمان احتیاج به ملاتی داشته باشیم که از ملات گچ و خاک زودگیرتر باشد از ملات گچ استفاده مینمایند و یا اگر رنگ سفید ملات برای ما مطرح باشد باز هم از ملات گچ استفاده مینمائیم.
20-ملات گچ از پاشیدن گچ در آب بدست می آید.
21-ملات گچ پس از 10 دقیقه شروع به خودگیری میکند و پس از 25 دقیقه خودگیری آن پایان می پذیرد.
22-دوغاب گچ باید قبل از 10 دقیقه وملات آن پیش از 25 دقیقه به مصرف برسد.
23-گچ مورد استفاده در ملات گچ،گچ الک شده است.
24-پس از اتمام عملیات اندودکاری یک لایه نازک از ملات گچ کشته را که دارای سرعت خودگیری کمتری است بر روی سطح دیوار وسقف اندود مینمایند.
25-ملات کاهگل از اختلاط 40 تا 45کیلو کاه زرد مرغوب در 1.80 مترمکعب خاک رس و افزودن تدریجی حدود 400 لیتر آب و ورز دادن مخلوط حاصل میشود.
26-برای ساختن ملات کاهگل بعد از درست این مخلوط،مخلوط باید 1تا2 روز بماند و دوباره ورز داده شود.
27-رنگ خاک رسی که گرافیت داشته باشد خاکستری است.
28-خاک رسی که بدون اکسید آهن باشد سفید رنگ است.
29-رنگ خاک رسی که اکسید آهن سه ظرفیتی داشته باشد سرخ است.
30-رنگ خاک رسی که کربن داشته باشد تیره است.
31-خاک رسی که اکسید آهن دو ظرفیتی داشته باشد کبود است.
32-برای جلوگیری از ترک خوردن گل به آن کاه اضافه مینمایند.
33-برای پایین آوردن درجه انجماد ملات در زمستان و جلوگیری از سبز شدن و رشد علف در آن نمک طعام به آن اضافه میکنند.
34-گل نیمچه کاه دارای کاه کمتری است.
35-برای هر متر مکعب ملات کاه گل حدود 50 کیلوگرم کاه لازم است.
36-برای ساخت سیم گل،دانه های کاه را می کوبند سپس ریز شده آن را با خاک مخلوط میکنند.
37-گاهی از پوست خرد شده ی برنج به جای کاه استفاده میکنند وبه این اندود فَل گل می گویند.
38- برای اینکه رنگ قهوه ای خاک روشنتر شود به اندود،خاکستر چوب اضافه می کنند.
39-در استفاده از ملات گل حداقل عرض دیوارها 80 سانتی متر است.
40-مرغوبترین ورایجترین ملات مورد استفاده در ساختمان ملات ماسه سیمان است.
41-در ساخت ملات ماسه سیمان از ماسه شسته و سیمان استفاده میشود.
42-مقدار سیمان مورد مصرف در ملات ماسه سیمان بین 300 الی 600 کیلوگرم در متر مکعب است.
43-در ملات ماسه سیمان میزان خاک موجود (ریزدانه) در ماسه نباید از 5درصد حجم آن تجاوز کند.
44-متداولترین نسبت ماسه وسیمان در کارگاهها یک قسمت حجمی سیمان و5قسمت حجمی ماسه است.
45-ملات ماسه سیمان را باید به مقدار کم ساخت بطوریکه از زمان مخلوط کردن دانه با آب تا پایان مصرف آن حداکثر بیش از 2ساعت طول نکشد.
46-اگر ملات ماسه سیمان را با ملات ساز درست میکنیم حداقل ملات در حدود 3 دقیقه باید درون ملات ساز بچرخد.
47-اگر ملات را با دست (روش دستی) درست میکنیم ابتدا باید سیمان وماسه را با بیل دو بار برگردان نمود.
48-بهترین آزمایش تشخیص برای پراکندگی یکنواخت سیمان در ماسه رنگ یکنواخت آن می باشد.
49-رنگ ملات ماسه سیمان باید متمایل به رنگ سبز باشد.
50-باید حتما" از ساختن آخوره (آبخوره) خودداری نمائیم زیرا آخوره دانه های سیمان را که سبکتر وریزتربوده همراه آب شسته وبه قسمتهای پایین ملات برده ویکنواختی سیمان را در ملات از بین می برد وباعث نا هماهنگی ملات میگردد.
51-ملاتهای آهکی در ایران پیشینه ی 3000 ساله دارد.
52-ملات گل آهک ارزانترین وضعیفترین ملات است واستانداردی برای آن تعیین نشده است.
53-ماده چسبنده در ملات گل آهک،آهک شکفته میباشد.
54-ملات گل آهک یک ملات آبی است وبرای رسیدن به مقاومت مطلوب باید در مجاورت رطوبت قرار گیرد.
55-میزان آهک مورد نیاز در ملات گل آهک حدود 300 کیلوگرم در متر مکعب است.
56-شفته همان ملات گل آهک است که به آن قلوه های سنگ اضافه میکنند.
57- از شفته بیشتر در پی سازی یا زیر سازی راهها استفاده میشود.
58-به شفته پر آهک شفته تیزان هم گفته میشود.
59-شفته تیزان برای جاهایی که نیاز به پی قوی وبا استحکام بیشتر باشد بکار می رود.
60-ملات گل آهک وشفته آهکی در هوای گرم ومرطوب سریعتر میگیرد ومقاومتر میشود.
61-اگر در ملات گل آهک بجای خاک از ماسه کفی استفاده شود به آن ملات ماسه آهک گفته میشود.
62-از ملات ماسه آهک برای سطوحی که در جوار رطوبت هستند هم میتوان استفاده کرد.
63-آهک مورد نیاز در ملات ماسه آهک 300 الی 400 کیلوگرم در مترمکعب ماسه است.
64-ملات ماسه آهک بیشتر در دیوار چینی کاربرد دارد.
65-ملات ماسه آهک تا چندین روز باید مرطوب نگهداشته شود در غیر اینصورت فعل وانفعالات شیمیائی آهک در ملات مذکور متوقف شده وملات میسوزد.
66-ملات باتارد از اختلاط ماسه وآهک وسیمان تهیه میشود.
67-در کارگاهها به ملات باتارد ملات حرامزاده هم می گویند.
68-ملات باتارد برای پوشش سطوح داخلی فضاهای نمناک ومرطوب مناسب است.
69-در نمای خارجی ساختمان نیز از ملات باتارد استفاده میشود.
70- ملات باتارد تا یک ساعت پس از تهیه قابل مصرف است.
71-ملات باتارد در قشرهای نازک نسبت به ماسه سیمان بهتر پرداخت میشود.
72-در ملات باتارد میتوان از آهک کفی که دارای ریزدانه بیشتری است نیز استفاده کرد.
73-مقدار سیمان موردنیاز در ملات باتارد 100 تا 150 کیلوگرم است ومیزان آهک در حدود 150 تا 200 کیلوگرم در متر مکعب است.
74-ملات باتارد ظرف 48 ساعت پس از مصرف سفت وسخت میشود.
75-ملات ساروج از مخلوط کردن گردآهک شکفته با خاک رس،خاکستر،مغزنی(لویی)یا موی بز وترکیب این مخلوط با آب درست میشود.
76-ساروج ملاتی آبی است.
77-از ملات ساروج در آب انبارها،پی ها و بندها(سدهای)آبی استفاده میشود.
78-خاکستر دارای مقدار زیادی کربن است که به ترکیب شیمیایی بهتر وسختی ملات ساروج کمک میکند.

انواع اندودها

اندودها انواع گوناگون دارند و عمدتا عبارت اند از:



ریگ آهک
ساروج( در انواع گوناگون)


گچ به تنهایی یا با ترکیب کتیرا یا لاجورد
کاهگل( در انواع گوناگون)


گرد فلز
گچ و خاک


روغن چوب
گل و ریگ(سیم گل)




قیر





اندود قیر

استفاده از قیر به عنوان اندود و عایق از گذشته های دور در ایران معمول بود:

دوران ایلامی

آرامگاههای زیرزمینی چغازنبیل در بیرون شهر دورانتاش

بناهای شوش



در دوران اسلامی نیز قدیمی ترین بنایی که در آن از قیر و گونی به عنوان عایق بندی استفاده شده است قلعه استخر بار(بین راه تخت جمشید و سد درود زن) فارس است مربوط به دوران عضدالدوله دیلمی.

همین طور در بند امیر فارس نیز در همین دوره از قیر به عنوان عایق استفاده کرده اند.

اندود با گرد فلز

استفاده از فلزاتی چون نقره، طلا، لاجورد و شنگرف برای اندود معمول بوده است. ضمنا در رنگ کاری ساختمانها نیز استفاده از فلز بصورت پوره آن رایج بود.

در اماکن متبرکه که طلاکاری به عنوان آمود زیاد مقبول بود، زیربخشی را که قرار بود طلاکاری شود اول با شنگرف اندود می کردند تا کاملا طلا را به خود جذب کند.

طلا را بصورت ورقه های بسیار نازک ( نازک تر از پوست پیاز ) روی زمینه شنگرف می چسباندند بعد نقش را روی آن درمی آوردند و با گرد طلا آن را پرداخت می کردند. چینی خانه اردبیل نمونه خوبی از این گونه طلاکاری است.شنگرف را چه به صورت آستر زیرطلاکاری و چه به صورت اندود با گوگرد مخلوط می کردند تا کار با آن آسانتر باشد و رنگ بهتری پیدا کند.

استفاده از روغن به عنوان اندود

برای درزبندی بخشی از اجزای بنا که در معرض آب قرار داشت، گاه به جای استفاده از ملات از نوعی روغن به عنوان اندود استفاده می کردند این روغن مخلوطی بود از سینکا و روغن بزرک که آن را با قلم مو روی ناودانها و لوله ها می کشیدند تا آب بندی شود و از ورود آب به داخل ساختمان جلوگیری گردد.

برای چوبهایی هم که در بنا به کار می رفت معمولا از رنگ استفاده نمی کردند، رنگ خود چوب مطلوب بود. برای دوام و جلای بیشتر و حفاظت آن از موریانه از نوعی روغن استفاده می کردند. این روغن از گیاه روغنی مَنداب به دست می آمد. آن را داغ کرده در آن "زُدو"که نوعی صمغ از درخت زردآلو است؛ می ریختند. بعد روغن را محکم با پارچه روی چوب می کشیدند. این روغن رنگ زیبا و اصلی چوب را عوض نمی کرد.



آژند = ملات

آژند در تعریف عامه همان ملات است. ملات ماده ای است خمیری شکل

که میان قطعات مصالح بنایی را پر می کند و نقش پیوند دهنده نیز دارد.

آژند متشکل از چند ماده ساختمانی است.

ماده ی خمیری و چسبنده ای است.

جهت اتصال رجها به یکدیگر استفاده می شود.

برای به وجود آوردن جسم واحدی از اسکلت و استخوان بندی ساختمان به کار می رود.

وجود ملات باعث می شود که ساختمان به صورت یکپارچه در آید.



ملات مرغوب اولا قامت بنا را استوار ساخته و در ثانی در اثر یکپارچگی قطعات سبب انتقال نیروها به قسمتهای زیرین اسکلت ساختمان می شود.

نکته مهم در کاربرد ملات آن است که باید با مصالح هم خوانی داشته باشد. مثلا در بنایی با خشت خام ملات باید فقط گل و یا مشابه آن باشد.

تجربه عمومی چنین است که اگر ملات سست تر از مصالح باشد پس از مدتی از بین میرود و قطعات از هم جدا می شود، و اگر ملات سخت تر از مصالح باشد مصالح از بین می رود و ملات باقی می ماند که هر دو بسیار نامطلوب است.



ملات از دو قسمت اصلی تشکیل می شود:

چسب(ماده ی چسبنده) که دارای حجم کمی است.

جسم پر کننده که تقریبا در حدود 80 درصد حجم ملات را تشکیل می دهد.

برای مثال در یک ملات گچ و خاک می توان گچ را به عنوان جسم چسبنده و خاک را به عنوان جسم پر کننده معرفی کرد.



خواص ملات ها

ملات ها باید دارای خواص زیر باشند:

ملات ها باید خاصیت چسبندگی داشته باشند.

خاصیت چسبندگی در ملات باید حداکثر یکی دو ساعت پس از مصرف در ملات ظاهر شده و ساعت به حداکثر خود برسد. 10 الی 12پس از

ملات باید بتواند خاصیت چسبندگی و سایر خواص خود را برای مدت ها حفظ کند.

ملات باید در مقابل عوامل جوی مقاوم باشد و خاصیت های خود را از دست ندهد.

ملات باید باندازه ی کافی پلاستیک (شکل پذیر) باشد تا کارگران ساختمانی بتوانند آن را به خوبی روی دیوار و یا هر محلی دیگر پهن کرده و هر طور که بخواهد به آن شکل بدهد.

ملات باید نفوذپذیر باشد تا بتواند در قطعات مجاور نفوذ کرده و موجب چسبیدن آن ها به خود شود.

ملات باید بتواند در مقابل نیروهای فشاری و کششی ساختمان باندازه ی کافی مقاوم باشد.

حداقل مقاومت فشاری و کششی ملات باید مساوی ضعیف ترین عضو ساختمان باشد زیرا حداکثر مقاومت یک سازه مساوی با توان باربری ضعیف ترین عضو آن سازه است.

ملات باید ارزان و فراوان باشد.



دسته بندی ملات ها با توجه به همگنی و سازگاریشان با مصالح

ملات گل: برای ترکیب با مصالح خشتی و چینه ای

ملات های آهکی: برای بناهایی که با سنگ و آجر در مجاورت آب ساخته می شوند مثل ماسه آهک، گل آهک و انواع ساروج

ملات قیر چارو: برای مصالح سنگی، آجری و کاشی در بناهایی که با آب سر و کار ندارند

ملات های گچی: عمدتا در طاق زنی برای مصالحی چون آجر و سنگ

پیه دارو: برای بستن درزهایی که با آب سر و کار دارند.







انواع ملات ها از لحاظ نوع گیرش

ملات هایی که ترکیبات فعل و انفعالات آنها در هوای خشک انجام شده و مقاوم می شوند. به نام "هوایی" معروف هستند.

ملات هایی که در مجاورت رطوبت و یا در زیر آب خودگیری خود را انجام می دهند و سخت می گردند به نام ملات های "آبی" معروف هستند.



ملات ها از لحاظ نوع گیرش

چنانچه ملات های دسته اول در مجاورت رطوبت قرار گیرد ابتدا در آنها دگرگونی به وجود آمده و چنانچه اندود باشد طبله کرده و اگر در بین رجها به کار رفته باشد، اسکلت دچار نقص فنی شده و بالاخره ماهیت خود را از دست داده و در نتیجه سبب تخریب بنا می شود. مانند ملات های خاکی، گچ و خاک، گچ.

ملات های دسته دوم، بنا به نوع مواد چسبنده خود، اگر در هوای خشک واقع شوند، وجود گرما باعث پوک شدن ملات می شود. پوکی در ملات سبب جدا شدن رجها از یکدیگر و به مرور زمان سبب جابجایی در قطعات به کار رفته اسکلت بنا می شود. مانند ملات های آهکی.

مقاومت ملات

به طور کلی مقاومت ملات به وضع اقلیم، مکان و محیط و نوع ساختمان بستگی کامل دارد.

مثلا ملاتی که برای ساختمان یک حمام به کار می رود، با ملاتی که برای ساختن یک بادگیر مصرف می شود کاملا متفاوت است. در مواردی برای ریشه سازی و استخوان بندی بنا در قسمتهایی که در زمین و با خاک مرطوب در تماس است از نوع ملات آهکی و در قسمتهایی در انتهای بنا و در اقلیم خشک واقع می شود، از نوعی گچ استفاده می شود. در این حالت وضع محیط و اقلیم برای دو قسمت مذکور ساختمان باید مهیا باشد.



خاک رس یا گل برای استفاده در آژند و اندود

در ملات یا اندود، خاک بصورت معمولی در مخلوط با آب قابلیتی برای کار نداشت.

باید گل را کاملا ورز می دادند که بعدا ترک نخورد.

گل رس خیلی خالص ترک بر می داشت.

بهترین نوع گل برای استفاده می بایست کمی ماسه داشته باشد.

همین طور وقتی چسبندگی گل خیلی زیاد بود نیز به آن کمی ماسه اضافه می کردند.

ورز دادن در طی چند مرحله انجام می گرفت:



کپه کردن خاک

آخوره کردن

خش کردن

ورز دادن خاک رس

خش کردن هم با کمک دست انجام می گرفت هم با وسیله ای شانه مانند به نام رَته. این وسیله یک نوع پاروی چوبی بود که روی آن میخ هایی از چوب کوبیده بودند.





پس از خش کردن گل را ورز می دادند. ورز دادن بیشتر به کمک پا انجام می گرفت. گل را لگد می زدند، بعد با بیل زیر و رو می کردند و دوباره لگد می زدند، آنقدر این عمل تکرار می شد تا گل به صورت مومینه در می آمد.



خاک رس مناسب برای تهیه آژند، اندود و خشت در برخی نقاط ایران

در خراسان برای ملات و اندود از گل جام استفاده می کردند که از دشت آهوان (بین سمنان و دامغان) به دست می آمد.رنگ این گل هم به ارغوانی می زد.

در منطقه اصفهان از دهی به نام بَلان در نزدیکی نایین گلی می آوردند که علاوه بر بنایی برای کوزه گری و سفال گری هم مناسب بود. مع الوصف خود اصفهان هم خاکش مناسب برای آژند و اندود و خشت بود.

در منطقه کاشان نزدیک نطنز خاکی شیری رنگ به دست می آید که گل خوبی برای اندود ، خصوصا اندود بام ها ست.

در منطقه نراق و دلیجان نوعی خاک ارده ای رنگ یافت می شود که برای استفاده در اندود و عایق بسیار مناسب است.

در نوشیجان( بین همدان و ملایر) اندود سقف را از نوعی گل بسیار محکم و مقاوم ساخته اند.



ملات های دسته اول(هوایی)

ملات گل

کاهگل

سیم کاهگل

ملات ریگ

ملات گچ وخاک

ملات گچ

گچ دستی


گچ خیسیده



گچ آماده



گچ کشته




قیر چارو



ملات گل:

این ملات فقط از مخلوط کردن خاک و آب به دست آمده و برای بنایی در بناهای ساده خشتی روستایی مصرف می شود. این ملات پس از خشک شدن، احتمال ترک برداشتن و در نتیجه خرد شدن در زیر فشار را خواهد داشت و باعث می شود تا اتصال رجها از بین برود.چنانچه در خاک ماسه های ریزدانه موجود باشد، نوع ملات خاکی مقاوم می شود و خطر جمع شدن و ترک برداشتن و خرد شدن ملات در بین رجها از بین می رود. برای ساختن این ملات بیشتر از مصالحی به نام ماسه خاکی استفاده می شود. خودگیری این ملات در هوای آزاد و خشک است. از ملات مرغوب خاکی برای اسکلت سازی بخصوص پوششهای طاقی خشتی استفاده فراوان می شود.

از خاکهای آوار، نباتی، هموسی، لجن و غیره جهت ملات های خاکی نمی توان استفاده کرد.



کاهگل

یکی از اندودهای مهم در ایران، کاهگل است که عایق خوبی برای حرارت و صداست. کاهگل رنگش مطبوع و آرامش بخش است و انواع گوناگون دارد. و اگر اصولی ساخته شود، سالها مقاومت کرده و بنا را به شکلهای مختلف نگهداری می کند.

قدمت ملات کاهگل به چهار هزار سال قبل از میلاد می رسد. در کاوشهای باستان شناسی که در قشرهای سوم تپه های سیلک کاشان انجام شده است وجود کاهگل در خانه های مسکونی اواخر هزاره سوم قبل از میلاد مشاهده شده است.



کاهگل در بناهای مهم تاریخی

دیوارهای خشتی موجود در تخت جمشید

بناهای دوره ساسانی و بخصوص در بنای عظیم کاخ تیسفون و ایوان مدائن

مسجد فهرج یزد

مجموعه ارگ بم

مراحل تهیه کاهگل

کپه کردن خاک

آخوره بستن(کاه در این مرحله اضافه می شود.)

خش کردن

ورز دادن

مرحله اخیر چند روز طول می کشد. بهترین کاهگل آن است که مدت پانزده روز لگد خورده باشد.

باید سعی شود که کاه مصرفی دانه گیاهی نداشته باشد چون بعدا کاهگل آلوئک می زند و دانه ها سبز می شود. گاه برای جلوگیری از رویش دانه به آن نمک می زنند. که میزان نمک طعام به اندازه یک کیلوگرم برای هر متر مربع است.

کاهگل به عنوان اندود چه در روی دیوارها چه برای سطح بام به کار می رود.

معمولا برای زیر سفیدکاری سطح بنا را با کاهگل اندود می کنند. بعد روی آنرا با دو لایه گچ زنده و کشته می پوشانند گاه به جای کاهگل از گچ خاک استفاده می کنند که مزیتی به کاهگل ندارد تنها ضخامت اندود کمتر می شود.

در برخی نقاط روی کاهگل به جای گچ، گل و ریگ می کشند.

( گل + ماسه بادی = گل و ریگ)





کاهگل

ولی اگر در منطقه ریگ فراوان باشد بجای ماسه بادی از آن استفاده می کنند. که در این صورت به آن سیم گل(ماسه = سیم) گویند. سیم گل در واقع گل و ماسه است و در نقاطی رایج است که خاک کم است و زمین پوشیده از ماسه هایی است که از خرد شدن سنگها حاصل شده است. این ماسه ها از لحاظ رنگ بسیار متنوعند لذا در این مناطق اندود داخل اطاقها را با آن انجام می دهند.

کاهگل را علاوه بر استفاده در سطح دیوارها برای عایق کاری بام نیز به کار می برند.

گفتنی است که به گلی که در پشت بام به کار می برند" زَمو" گویند.

مراحل اجرای کاهگل برای عایق بندی بام:

شیب بندی بام برای راندن باران

ریختن خاک آوار

آب پاشیدن و غلطک زدن

قشر اول کاهگل با دانه بندی درشت(ضخامت حدود یک بهر3.3 سانتی متر)

شیره سوخته انگور، خرما یا توت

قشر دوم کاهگل (ضخامت حدود نصف بهر، 1.5 سانتی متر)

ماسه بادی و غلطک زدن



انواع کاهگل

کاهگل پالینه: گاه جداگانه به کاهگل مقداری ماسه اضافه می کنند و اندود حاصل را برای بام و پر کردن حفره دیوارها به کار می برند به این اندود"پالینه" گویند.

کاهگل اَرزِه: در مناطق مرکزی ایران اکثرا کاهگل روی نما به عنوان روکش نهایی است لذا جنبه زیبایی و تزیین هم به خود می گیرد. این نوع اندود یکنواخت و روان است، ماله خوب می خورد و رنگ آن زیباست.

کاهگل ارزه: گل رس معدنی+ کاه+ ریگ روان



مراحل ساخت کاهگل ارزه

آسیاب کردن گل رس معدنی

غربال کردن و شستن کاه و اضافه کردن آن

اضافه کردن ریگ روان

ورز دادن

در مناطقی که ریگ روان در دسترس نیست می توان از ماسه بادی استفاده کرد ولی ماسه بادی کاهگل را بد رنگ می کند.

کاهگل ارزه با رنگ زیبایش و ذرات کاه که در آفتاب برق و تلالو خاصی دارد نمای خوبی برای همه ساختمان هاست. در این نما سازی لبه های کار را با گچ دم گیری می کنند و به آن کاهگل دم گیری گویند. دم گیری مثل یک نبشی گچی است که دور تا دور نما کشیده شده، آن را قالب گیری می کند.

کاهگل ارزه

روی کاهگل ارزه را گچ بری شیر و شکری می کنند. با نقش هایی ظریف که متاثر از پسند مردم منطقه است مثل آب، سبزه، گل و خوشه انگور استیلیزه حتی گاهی به صورت نقش یزدی بندی گچ بریها را انجام می دهند. نقش ها در لچکی ها به صورت یک در میان است. مثلا در سه دری ها دو تا عمودی در دوطرف قرار می گیرد یک افقی در وسط یا در پنج دری ها دو تا عمودی، دو تا افقی و یک عمودی در وسط بنابراین از سه گونه نقش استفاده می شود که یک در میان تکرار میشود.

تفاوت کاه گل ارزه در مناطق خشک بامرطوب

این اندود نه تنها در مناطق خشک عملکرد خوبی دارد بلکه در شمال ایران مثل سوادکوه مازندران و روستاهای اطراف آن نیز کاربردی مطلوب دارد.منتها در اینجا به جای خاک و کاه شسته از خاک و شلتوک برنج استفاده می کنند ؛ که خود تنوع خوبی دارد. به خصوص که خاکهای این منطقه ارغوانی رنگ است. بجای ریگ روان نیز در این مناطق از ماسه ته روخانه استفاده می کنند.

مناطق خشک: گل رس+ کاه + ریگ روان

مناطق مرطوب : خاک رس + شلتوک برنج + ماسه

در مناطق پر باران (شمال ایران) برای این که اندود توسط باران شسته نشود و از بین نرود هر هشت سال یک بار با نوعی رنگ روی اندود قدیمی را می پوشانند. رنگ مزبور ترکیبی است از "اَنزَروت" که نوعی صمغ شکلاتی رنگ است به اضافه لویی. برای ساخت آن انزروت را رقیق کرده در آن گل لوخ= لویی می ریزند و با فرچه روی کاهگل می کشند.



کاهگل

در مسجد فهرج یزد بجای کاه(که در محل کمیاب و با ارزش است) از خار آدور = ژاژکه همان خارشتر است استفاده کرده اند. این خار در بیابان فروان است آن را خرد کرده دست ساز می کردند و به جای کاه در اندود می ریختند..

وجود نمک طعام در کاهگل یخ زدن پشت بام را نیز از بین می برد. چنانچه از روغن چراغ جهت آغشته کردن بامها استفاده شود، از خطر مکش آب در کاهگل پیشگیری می کند و آب باران و برف به سرعت از نادشر "ناودانی" سرازیر می شود.



سیم کاهگل

خاک رس+ کاه نرم+ شکر سنگ

آب گرفتن و ورز دادن

اضافه کردن گچ پخته نیم کوب

ورز مجدد

از این گونه اندود کاری در بناهای قدیمی و سنتی استفاده فراوان شده است. امروزه در نواحی کویری از آن نیز استفاده می شود.



ملات ریگ

خاک رس چرب + دانه های ماسه ای پهن

یکی از ملات های باستانی که در نمای ساختمانهای قبل و بعد از اسلام به کار رفته، ملات ریگ است. نمونه به کار رفته این ملات را می توان در زیر اندود سفید کاری شبستان مسجد فهرج یزد که از آثار صدر اسلام و یا در قسمت های دیگری از بناهای دوره های بعدجستجو کرد.



مراحل تهیه ملات

مخلوط کردن دانه های ریگ به مقدار یک سوم با خاک کوبیده شده رس

آخوره کردن

ورز دادن

از ملات مذکور به عنوان اندود زیر رویه گچ استفاده می شود.

وجود دانه های ریگ در این ملات سبب مقاوم شدن و در ضمن پیشگیری از ترک برداشتن ملات می شود.

قدمت این ملات بعد از کاهگل است.

یکی از دلایل استفاده از این ملات، فراوانی دانه های ریگ آن در محل و در محیط است.

به طور کلی از وجود این ملات در بناهای شهرهای کویری خصوصا یزد استفاده فراوان شده و در برخی موارد هنوز کاربرد دارد.



گچ

شناخت گچ به عنوان یک ماده چسبنده ساختمانی پیشینه ای بسیار کهن دارد.

اثار بجا مانده از گچبری و گچکاری در دوران هخامنشی مربوط به دو هزار و پانصد سال پیش است .سنگ گچ بر چند نوع است :

سنگ گچ بلوری

سنگ گچ غیر بلوری

سنگ گچ مرمری

سنگ گچ خالص که بی رنگ است.

سنگ گچ اگر مخلوط داشته باشد به رنگهای خاکستری زرد کبود و سرخ دیده می شود .

گچ به صورت پودر شده به طور عمده بر دو گونه است :

_گچ معمولی که استفاده ساختمانی دارد و رنگش کمی کدر است و بستگی به مخلوط انبه رنگهای سفید مایل به زرد یا کبود و.... دیده میشود .

_گچ نظر که بسیار خالص و رنگ ان خیلی سفید است .این گچ معمولا کارخانه ای است و برای مجسمه سازی قالب گیری برای شکسته بندی و... به کار میرود.



ملات گچ و خاک

گچ به صورت اندود و ملات

گچ را بعد از پختن به دو صورت کار می کردند:

_به صورت گچ زنده که به عنوان اندود روی بنا ها کشیده می شود و برای ساختن ان گچ را توی اب ریخته و بلافاصله کار می کنند.

_به صورت گچ کشته .اگر گچ برای مدت بیشتری توی اب بماند و مرتب به هم بخورد کشته میشود .گچ کشته سختی و دوام گچ زنده را ندارد ولی با ان گچ زنده را پرداخت می کنند و سطحی صاف و نرم به دست می اورند .

بهترین گچ ساختمانی گچ کبود است که دم به ابی میزند .بدیهی است که گچ هر چه در کوره حرارت ببیند سست تر و کم قدرت تر است.(بهمین دلیل در ملات قیر چارو از گچ نیم پخته نیم کوب استفاده می کردند.)و روی آن را همانند یک بستر نقاشی آماده کرده و با رنگهای مختلف بر روی آن نقاشی می کنند.





خاک رس مرغوب کوبیده شده و سرند کشته تا دانه های خاک کمتر از پنج میلیمتر به دست آید.

از خاک مذکور جهت گچ و خاک به دو روش استفاده می شود:

الف. ظرف گچ سازی به اندازه لازم آب می شود.

خاک سرند شده به اندازه نصف مقدار آب درون ظرف ریخته شده.

پس از زمان لازم خاک خیس مالش داده شده تا به صورت دوغابه درآید.

سپس گرد گچ به اندازه متناسب بر سطح دوغابه خاک رس پاشیده می شود.

ب. خاک رس غربال شده با گچ به نسبت یک بر یک به صورت خشک در محلی عاری از دانه های ماسه و مواد زائد کاملا خشک مخلوط می شود.

ظرف گچ سازی (استنبولی) تا نیمه آب شده، مخلوط گچ و خاک بر سطح آب پاشیده می شود

مخلوط ورز دیده به صورت ملات خمیری کامل مصرف می شود.

از این ملات جهت کرم بندی، شمشه گیری، اندود کاری، همچنین جهت استفاده در پوششها و طاقهای آجری و کارهای دیگر استفاده می شود.

ملات های دسته دوم (آبی)



ملات گل آهک

شفته آهک

ملات باتارد

ملات ساروج

ملات پیه دارو

ساروج خُمیر





آهک:

استفاده از آهک در آیران پیشینه ای دیرینه دارد در کف سازی های تخت جمشید نیز از اندود کاری استفاده کرده اند که در آن آهک به کار رفته است.

سنگهای آهکی بر چند نوعند و معمولا غیر بلوری و ناخالصند .ولی سنگ آهک کاملا خالص بلوری و بی رنگ است.

از آنجایی که عملکرد آهک در ساختمان های آبی ( بناهایی که در مجاورت اب قرار دارند)یا در بناهایی که در نقاط جغرافیایی کاملا مرطوب ساخته میشوند بسیار خوب است در این گونه بناها آهک به عنوان اندود و آژند و حتی آمود بیشترین کاربرد را دارد.



آهک به عنوان اندود

برای استفاده از آهک در انواع اندود ها ابتدا آهک را به صورت گرد در می آورند.

به این ترتیب که ابتدا روی آهک کمی آب میریزند تا شکفته شود بعد آن را سرند می کنند تا گرد آهک بدست اید.

ماسه

ماسه مصرفی در اندود کاری باید عاری از هر گونه مواد خارجی از قبیل خاک کلوخه زغال ،چوب، گل وچربی باشد.ماسه های مصرفی برای ملات سیمانی واندود گچی باید سفت سخت و پایدار و عاری از مواد زیان آور و مواد آلی باشد. و مواد معدنی سطح آن را نپوشانیده باشد .

ملات های آبی آهک



ملات گل آهک

این ملات آبی است و در ساختن این ملات به خمیر آهک به جای ماسه، گل رس خیلی خالص اضافه می کردند. این ملات برای اندود کف، آجرکاری و سنگ کاری(کرسی چینی ، دیوار چینی و اسکلت سازی بناهاو . .) مناسب است و در مناطق مرطوب به کار می رود.این ملات در مکانهایی که دارای رطوبت و نفوذ مستقیم آب مانند حمام های عمومی ، مجاری آب ، فاضلاب و غیره بهره گرفته می شود.



شفته آهک

معمولی: گل رس، ماسه، شن که با گرد آهک و آب مخلوط شده باشد

بدیهی است مقدار آهک بایستی در حد متناسب باشد.زیرا آهک اضافی باعث پوک شدن ملات به مرور زمان خصوصاٌ در اقلیم های گرم و خشک می شود.

خودگیری مراحل اولیه این ملات پس از 12 تا 24 ساعت بوده و مرحله دوم تا 28 روز و خودگیری نهایی در مقابل رطوبت بعداز ساله و با فعل و انفعالات شیمیایی میسر می شود.

این ملات آبی بوده از این رو در روزهای اول ترکیب بطور مصنوعی به آن آب پاشیده می شود تا خودگیری خود را دنبال کرده و اصطلاحاٌ سوخته یا پوک نشود.

کم آهک یا بدون آهک یا چرز: نخاله آجر+ پاره آجر+ سنگ ریزه+ گل+ آب

شفته پرآهک یا شفته ی تیزان: برای پی ریزی مقاوم و ساخت دیوارهای مستحکم استفاده می شود.



آهک صدفی

آهک صدفی آهکی معمولی نیست بلکه ان را از سوختن خرده های صدف به دست می آورند . بنا بر این در مناطقی که نزدیک در یا یا دریاچه باشد امکان دست یابی به آن میسر است .مثل سواحل خلیج فارس.

این نوع آهک به عنوان اندود در برکه های هرمز گان یا بناهای خوزستان روی گنبد ارچین کشیده می شودو مقاومت خوبی در مقابل عوامل جوی دارد .

برای بدست آوردن این نوع اندود آهک صدفی را با شیر گاو میش مخلوط می کنند.

خمیر بدست آمده همان اندود مورد نظر است گاهی آن را بجای قیر اندود نیز به کار می بر ند که عملکرد خوبی دارد .

آهک صدفی را با سفیده تخم مرغ مخلوط کرده واز آن به عنوان چسب در بند زنی ظروف چینی استفاده می کنند.

بهترین خاکستر از چوب سپیدار و کبود دار است. خاکستر خن حمام هم استفاده می شد.خاکستر را سرند کرده بعد به کار می بردند .برای آهک نیز نوع مرغوب آن استفاده می شد مثل آهک سبز (نمونه آن آهک نسا است که در راه کرج وجود دارد )

در این نوع اندود از هر ده قسمت 7 بخش آهک و3 بخش خاکستر بود.گل لوخ (لویی=نی )که در آن می ریختند ساروج را یکپارچه و محکم می کرد.

این نوع ساروج هم در اندود و هم در آژند مصرف می شد.در استفاده برای اندود در دیواره حوض یا آب انبار روی ساروج آنقدر ماله می کشیدند تا برق بیفتد و عرق کند. بعد روی آب می پاشیدند و رویش را با زیلو وغیره تا روز بعد می پوشانند .دوباره صبح فردا روی آن ماله می کشیدندو.....

مدت سه تا هفت روز اینکار تکرار می شد به این ترتیب اندود طی سالیان دراز باقی می ماند و گزندی نمی دید .

دیمه هایی در ایران دیده شده که متعلق به 2000 سال پیش است . نمونه های آن در مسیر رودخانه ای که از کر مانشاه به طرف عراق جاری است به دست آمده است .در دره ریژو یا ریز آب (آبشار)روبروی پا طاق یا طاق گرا این اندود را می بینیم .در منطقه رایین و ساردو در استان کرمان نیز آثار آن باقی است؛ همین طور در دروازه ایران نزدیک قصر شیرین مشاهده می شود .

نوع دیگر ساروج مخلوطی است از اهک ،گچ ، گل رس ، ماسه و لویی .این مخلوط لویینه "نامیده می شود .لویینه را گاه با گل های رنگی مثل گل اخرا میسازند که رنگهای متنوعی می دهد و در کف سازیها بکار میرود . در نقاط جنوبی ایران بجای گچ وخاک کف اتاقها را لویینه می کنند.



ساروج یکی از مصالح قدیمی در ایران و خلیج فارس است .ساروج با توجه به خاصیت نفوذ پذیری بسیار اندک به عنوان رو کش در سازه هایی که در تماس مستقیم با آب بوده اند مانند آب انبارها حوض ها حمام ها و....مورد استفاده قرار گرفته است.ساروج با توجه به نحوه اجرای ان از سطحی بسیار بسیارصاف و براق برخودار است که این ظاهر ساروج باعث استفاده از ان در امر تزیینات ساختمان گردیده است.

نکته :هیچ استفاده سازه ای تا کنون از ساروج نشده است.

یکی از معایب ساروج خاصیت کاهش حجم ان است که با توجه به کاربرد ساروج در امر پوشش این خاصیت باعث ترک خوردگی در سطح و در نتیجه ایجاد اختلال در نقش اصلی آن یعنی نفوذ ناپذیر کردن سطح می شود .برای کاهش این اثر مخرب در گذشته از الیاف طبیعی که شامل الیاف گیاهی مانند لویی که از نوعی نی بدست می آید و همچنین الیاف حیوانی مانند پشم بز و شتر و گاهی موی سر انسان، استفاده می شده است؛ امروزه می توان از الیاف پلیمری فلزی و یا شیشه ای بجای الیاف مصنوعی استفاده کرد.



باتارد

مواد ترکیبی این ملات ماسه ریزدانه و ماسه معمولی که با آهک و سیمان مخلوط شده و پس از ورز دادن کامل و مخلوط شدن سه عنصر مذکور به صورت آخوره درآمده و با اضافه کردن آب ملات باتارد به دست می آید.



ساروج

پیش از اختراع سیمان، برای اندود و آب بندی کردن انبارها مصرف می شد. این ملات از ترکیب گردآهک شکفته+ خاکستر الک شده+ خاک رس+ ماسه بادی+ لویی+ آب بدست می آید

ساروج دیمه: آهک+ خاکستر+ لویی

ساروج لویینه: آهک+ گچ+ گل رس+ ماسه+ لویی

نحوه ساختن ملات : آهک و خاکستر و ماسه بادی در اندازه های لازم الک شده و کاملا زیر و رو و مخلوط شده وسپس گل نی بدان افزوده می شود و برای بار دوم زیر رو کردن آن ادامه پیدا می کند . پس از این مرحله به مخلوط آب اضافه می شود و بمدت 48 ساعت به حال خود رها می شود پس از این مرحله ملات با چندین چوب دستی بلند بوسیله چندین کارگر کاملاٌ کوبیده و ورز داده شده آماده مصرف و اندودکاری می شود.ساروج:

قابل ذکر است وجود خاک رس بیشتر از اندازه سبب فاسد شدن ملات ساروج می شود.



مهره زدن ساروج:

پس از اندود کاری عمل ماله زدن بوسیله فرد دیگری بر سطح اندود بدون وقفه دنبال می شود. معمولاٌ در روز دوم سطح اندود بوسیله جاروب آب پاشیده می شود و با دست دیگر عمل ماله زدن دنبال می شود از روز سوم به بعد بوسیله افراد دیگر با سنگهای تخت و مدور که کاملاٌ صیقلی باشد عمل صیقل زدن با آب پاشیدن دنبال می شود. این عمل را مهره زدن ساروج گویند . عمل مهره زدن آنقدر ادامه پیدا می کند که اصطلاحاٌ سطح اندود ساروج عرق کرده و اشک می ریزد. یعنی آب کشیده شده را پس می دهد. ضمنا بایدٌ در سطح، کوچکترین ترک دیده نشود و سطحی کاملاٌ صیقلی و فشرده بدست آید ؛ پس از یک هفته اگر با چاقو بر سطح اندود فشار وارد کنیم بی اثر باشد.





ساروج خُمیر

نوع مرغوب این آهک از پختن"مارن یا گلاهک" مرغوب حاصل می شود.

این آهک دارای گیرایی و مقاومت زیاد است.

مخلوط این ساروج از ترکیبات آهک آبی،خاکستر، ماسه نرم و گل نی و در مواردی خاک رس بسیار ناچیز و پشم شتر نیز هست؛ که تمامی مراحل اجرا مانند تهیه و اجرای ساروج معمولی است.

کاربرد این ساروج در بناهای بندر خُمیر در جنوب فراوان بوده و از این رو به همین نام، ساروج خُمیر، مشهور شده است.

خودگیری و مقاومت ساروج خُمیر بیشتر از ساروج معمولی است.

این ساروج در ساختمان های دریایی و بنادر جنوب ایران به مانند بندر خُمیر، بندر گناوه، بندر بوشهر و قدیمی ترین بندرگاه دوره ساسانیان بندر سیراف کاربرد داشته است.ساروج جهت اندود بناهای بندرگاه و سکوهای بارگیری کشتی ها و در منابع آبرسانی مورد استفاده فراوان بوده است.

آهک این ملات تشکیل شده از گلاهک که مخلوطی است از خاک رس و گرد سنگ آهک، که 75 درصد از وزن این دو جسم گرد سنگ آهک است، رنگ آن کبود بوده، ترکیب را حرارت داده تا پخته شود و آهک آبی به دست آید.



ملات پیه دارو

پیه دارو یا پیه پنبه ملاتی است که برای مسدود کردن درزهایی که در مجاورت آب قرار دارند به کار می رود مثل درز تنبوشه ها، کناره ناودانها، و در محل اتصال شیر آب در آب انبارها و ...

برای عبور آب در ساختمانها معمولا یا از تنبوشه استفاده می کردند و یا از لوله های سربی.

تنبوشه ها بر دو نوع بود:

گربه رو

سگ رو

برای ساختن ملات پیه دارو، پیه را آب کرده، پنبه زده شده را در آن می ریختند.

برای مقاومت بیشتر به آن تراشه چوب بید و ساروج اضافه می کردند.

نحوه استفاده از این ملات بدین صورت است که بیشتر پیه بز را به وسیله حرارت باز کرده و در حالت روانی کامل گرد آهک شکفته نرم و الک شده بدان پاشیده می شود و ورزداده می شود، تا در حالت خمیری ملایم در آید. بلافاصله در حالی که گرم است، در محلی که قبلا به صورت شکافی باز شده است قرار می گیرد و پس از آنکه ملات را روی درزها می کشیدند وقتی آب به آن می رسید پیه دارو باد می کرد و اطراف درز را کاملا می گرفت.





آسیب شناسی:



علل بروز بیماری در اندودکاری :

عواملی که سبب نقایص در دراز مدت روی سطح اندود می شود عبارتند از:



1-زیرسازی 2-کیفیت ملات 3-کیفیت اجرا 4-شرایط آب وهوایی



انواع عارضه های اندود:



1-ترک خوردگی 2-شوره زدن



3-پوسته پوسته شدن 4-طبله کردن



5-آلوئک 6-لکه های گوناگون



7-پودره شدن 8-زنگ زدگی

1-ترک خوردگی: علل عارضه : -حرکات نسبی اجزای مجاور ساختمان-زلزله -افت ملات در لایه های زیرین -اختلاط نادرست مواد ملات -گیرش سریع ملات(در مناطق گرمسیر بهتر است از مواد کندگیرکننده استفاده شود)



2-شوره زدن: وجود املاح محلول در آب موجود در سطح زیرکار و لایه آستر باعث شوره زدن می شود.

پیشگیری : در صورت وجود شوره روی سطح زیرکار،باید آنرا بوسیله برس زدن وشستن با آب و مواد شیمیایی مربوطه (به تعداد دفعات لازم) زدود، سپس اندود کاری شروع کرد.



3-پوسته پوسته شدن : علل عارضه: -عدم چسبندگی کافی و انبساط و انقباض نامتساوی بین سطح زیرکار و اندود آستر و یا اندود آستر واندود رویه -رطوبتی که سبب خیس خشک شدن مکرر سطح اندود شود.

پیشگیری: -استفاده از مواد چسباننده به اندازه کافی در ملات. -عایق بندی رطوبتی سطح، چنانچه در مجاورت رطوبت دایم است.



4-طبله کردن: علل عارضه: -عدم وجود قفل و بست لازم بین سطح زیر کار وملات اندود. -مرطوب نگهداشتن ملاتهای اندود(سیمانی و آهکی)در روزهای اولیه. -در معرض رطوبت بودن ملاتهای گچی

پیشگیری: -ایجاد قفل بست لازم بین سطوح مختلف. -مرطوب نگه داشتن ملاتهای اندود سیمانی و آهکی در روزهای اولیه که از زود خشک شدن سطح ملات جلوگیری می کند.



5- آلوئک: پدید آمدن بر آمدگی یا حفره های مخروطی شکل در سطح اندود به علل زیر بوجود می آید.

وجود ذرات ناخالص در ملات بطوری که بعد از گرفتن ملات منبسط شده و ملات را به سمت سطح خارجی می راند و باعث بوجود آمدن آلوئک می شود.

پیشگیری: - خارج کردن ذرات نا خالص در مواد اولیه ملات. -خوب مخلوط کردن مواد تشکیل دهنده ملات.



6- انواع لکه: لکه عبارتست از پدید آمدن بافت های مختلف در سطح اندود

علل عارضه: - اختلاف زیاد در خاصیت مکندگی و جذب آب قسمت های مختلف سطح زیر کار -وجود نا خالصی ها در ملات

پیشگیری: -اندود کاری در بیش از یک لایه -خارج کردن مواد ناخالص یا استفاده از مواد اولیه با کیفیت.



7- پودره شدن : نرم شدن و پودره شدن سطح اندود را گویند .

علل عارضه: -جذب آب بیش از حد لایه آستر . -قرار گرفتن لایه نهایی اندود در مجاورت ملات زیاد و یا جریان هوا در هنگام سفت شدن . -رطوبت هوا

پیشگیری: عایق بندی رطوبتی برای سطوحی که در مجاورت رطوبت مداوم قرار دارند. -عدم استفاده از وسایل گرم کننده با فن برای خشک کردن سطوح اندود شده .



منابع و ماخذ

مصالح ساختمانی، آژند، اندود، آمود در بناهای کهن ایران. مهندس زهره بزرگمهری

معماری ایران، مصالح شناسی سنتی. حسین زمرشیدی

مصالح شناسی، سیاوش کباری

مصالح شناسی، احمد حامی دانشگاه تهران

مقالات - ملات



ملات ها





ملات ها از جمله چسبهای ساختمانی میباشند که موجب چسبانیدن قطعات مصالح به یکدیگر می گردند و یا به عبارت دیگر دو قطعهاز مصالح ساختمانی را به خود می چسبانند.

البته باید توجه کرد که بجز ملاتهاچسبهای دیگری نیز در ساختمان بکار می رود مانند چسب سنگ و یا چسبهای رزینی که بهآنها ملات گفته نمی شود.

ملات ها از دو قسمت اصلی تشکیل می شوند . چسب که دارای حجم کمی بوده و جسم پرکننده که تقریبا" در حدود 80% حجم ملات راتشکیل می دهد بعنوان مثال در ملات ماسه سیمان سیمانبعنوانچسبوماسهبعنوان جسمپرکننده نام برده می شود .

ملاتها عمدتا" به دو قسمت ملاتهایزودگیر که ماده چسبنده در این ملاتها گچ می باشد و ملات های دیگر دیر گیر هستند کهشامل سایر ملاتها هستند.



ملاتهای زودگیر :

- این ملاتها بسیار زودگیر بودهبطوریکه پس از 3 الی 4 دقیقه بعد از آنکه باآب مخلوط شدند شروع به سخت شدن نموده وبعد از10 الی 15 دقیقه عمل سخت شدن به پایان می رسد. محل مصرف این ملاتها بیشتر درتیغه های 5 سانتی متری می باشد و یا برای نصب موقت قطعات به یکدیگر و یا به دیواراست .

از انواع ملاتهای زودگیر می توانملات گچ - ملات خاک و گچ و ملاتها با سیمانهای زودگیر نام برد.



ملاتهای دیرگیر:

این ملاتها اغلب در مجاورت هوا و گاهینیز در زیر آب سخت می شوند. زمان سخت شدن این ملاتها اغلب از 2 ساعت شروع شده و تا 48 ساعت تقریبا" به0 8% سختیخودمیرسند.





انواع ملاتها



ملاتها دارای انواع گوناگونی به شرح زیرمی*باشند:



ملات گل و کاهگل

ماده چسباننده ملات گل و کاهگل، خاک رساست. پولکهای خاک رس پس از مکیدن آب به صورت خمیری در آمده و دانه*های ماسه خاک رابه یکدیگر می*چسبانند. این ملاتها از قدیمی*ترین ملاتها هستند و در نخستینساختمانهایی که بشر بنا کرده، به کار رفته است. هم اکنون نیز در ساختمانهای خشتی وگلی و حتی آجری و سنگی بسیاری از روستاها این ملات به کار می*رود. برای ساختن ملاتگل، آخوره می*بندند و در آن آب می*اندازند و صبر می*کنند تا پولکهای خاک رس آببمکند، پس از آن ملات را خوب ورز می*دهند و به مصرف می*رسانند.

چون ملات گل پس از خشک شدن جمع شده وترک می*خورد، به آن کاه می*زنند که آن را مسلح کرده و از ترک خوردن آن جلوگیریکنند. برای ساختن این ملات نیز آخوره*ای از خاک و کاه می*سازند و در آن آبمی*اندازند تا خاک گل شده و کاه خیس خورده و نرم شود. پس از آن ملات را خوب ورزمی*دهند و به مصرف می*رسانند. ملات کاهگل برای اندود ساختمانهای گلی، زیرسازی اندودگچی و آب*بندی بام ساختمانها مصرف می*شود. ملات کاهگل به علت سبکی وزن، عایق،حرارتی خوبی است و از این رو در گذشته سقف زیرین شیروانیهای دو پوشه را با این ملاتاز داخل اندود می*کردند تا جلو ورود گرما از سقف را بگیرند. چنانچه در آب ملاتکاهگل کمی نمک طعام اضافه کنند، به علت خاصیت جذب و نگهداری رطوبت که در نمک وجوددارد، ملات بیشتر خمیری می*ماند و بهتر جلو عبور آب را می*گیرد، به علاوه از آنجاکه نمک درجه انجماد آب را پایین می*آورد، در فصول سرد این ملات دیرتر یخ می*زند، درساختن کاهگل برای نما باید از کاه نرم و ریز استفاده کرد. برای ساختن هر مترمکعبکاهگل، حدود 45 تا 50 کیلوگرم کاه لازم است. گل نیمچه کاه دارای کاه کمتری است وبرای فرش کردن آجر روی بام در مناطق کم باران به مصرف می*رسد. گاهی اوقات بهملاتهای گلی به منظور آب*بندی و دوام بیشتر، امولسیون قیر اضافه می*کنند. افزودنماسه به ملات گل، سبب کاهش جمع*شدگی و در نتیجه کاهش ترک*خوردگی آن می*شود. افزودنکمی آهک یا سیمان نیز سبب اصلاح بعضی خاکها می*شود.





ملات گلآهک

دو اشکال عمده در ملات گل وجود دارد،یکی انقباض ناشی از خشک شدن و ترک خوردن و دیگری وا رفتن ملات در آب و آب*شستگی،افزودن آهک به خاک، این دو اشکال را برطرف کرده و آن را تقلیل می*دهد. ملات گل*آهکملاتی است آبی و برای گرفتن نیازی به دی اکسید کربن ندارد. سیلیس و آلومین خاک رسدر صورت وجود آب با آهک ترکیب شده و سیلیکات و آلومینات کلسیم به وجود می*آید که دربرابر آب*شستگی و وا رفتن مقاوم هستند. از این رو برای اینکه ملات گل*آهک خوب بهعمل آید، باید مرطوب بماند. ملات گل*آهک نیز مانند ملات گل از قدیم در نواحیروستایی و به ویژه در نقاط مرطوب به کار رفته است. این ملات در بعضی جاها، ملاتحرامزاده یا گل حرامزاده نامیده می*شده است. این ملات چون آبی است برای فرش کردن،آجرکاری و سنگ*کاری مناسب می*باشد.



ملات ساروج

پیش از اختراع سیمان، ملات ساروج رابرای اندود و آب*بندی کردن آب*انبارها و حوضها مصرف می*کردند، ولی امروزه مصرف آنبسیار کم شده و ملات سیمان جای آن را گرفته است. ملاتهای ساروج مصرفی در ایران بهدو گونه تقسیم می*شوند: ساروج گرم و ساروج سرد.



ملات ساروج گرم

ساروجهای گرم در واقع نوعی ملات آهک آبیهستند که از پختن و آسیاب کردن سنگهای آهکی رس*دار به دست می*آیند و این نوع ملاتهادر جنوب ایران در کناره شمالی خلیج فارس به کار می*رفته و پس از گذشت سالها درساختمانهای دریایی پابرجا مانده*اند. مشهورترین ساروج از این نوع متعلق به بندرخمیر می*باشد.



ملات ساروج سرد

ماده چسباننده این ملات از اختلاط آهک،خاکستر و آب حاصل می*شود، برای قوام و چسبندگی به آن خاک رس می*افزایند و ماسه بادینیز در آن نقش پرکنندگی و استخوان*بندی دارد، برای جلوگیری از ترک*خوردگی به ساروج،لوئی (پنبه جگن) یا موی بز می*زدند. خاکستر دارای مقدار زیادی سیلیس غیر بلوری استکه به هنگام اختلاط با دوغاب آهک با آن ترکیب شده و سیلیکات کلسیم به وجود می*آید،ولی این عمل به کندی پیش می*رود و از این جهت ملات ساروج، کندگیر است.

ملات ساروج از اختلاط 10 پیمانه گرد آهکشفکته، 7 پیمانه خاکستر الک شده، یک پیمانه خاک رس، یک پیمانه ماسه بادی، 30 تا 50کیلوگرم لوئی (برای هر مترمکعب ملات)، آب به قدر کافی و ورز دادن آنها به دستمی*آید.



ملات گچ

ملات گچ خالص از پاشیدن گرد گچ در آب وبه هم زدن آن به دست می*آید. چنین ملاتی زودگیر است و تنها برای کارهایی که با سرعتانجام می*گیرد، مناسب می*باشد. برای اینکه بتوان با ملات گچ کار کرد، باید زمانگیرش آن به تأخیر افتد. افزودن خاک رس، خمیر آهک و افزودنیهایی دیگر مانند سریشمنجاری آن را کندگیر می*کنند.

ملات گچ خالص برای قشر میانی سفیدکاری واتصال قطعات گچی مناسب، است همچنین در بعضی موارد برای اندودهای زودگیر مانند اندودآستر سقفهای کاذب به کار می*رود.

در قشر رویه سفیدکاری، ملات گچ خالص بهکار می*رود و برای اینکه فرصت کافی برای کار کردن با آن وجود داشته باشد، هنگامگرفتن آن را ورز می*دهند تا بلورهای سوزنی شکل گچ مهلتی برای در هم رفتن پیدا نکنندو ملات یکپارچه گچ درست نشود. چنین ملاتی را ملات گچ کشته می*نامند.

گچ کشته در تماس با اجسام، سفیدی پسمی*دهد و بسیار نرم است. وجود آهک نشکفته، آهک دو آتشه (سوخته) و منیزی سوخته درملاتهای گچ، سبب ایجاد آلوئک در اندودهای گچی می*شود.

ملات گچی مرمری در اندودکاری نقاط مرطوبو مکانهایی که نیاز به شستشو دارند، به مصرف می*رسد.



ملات گچ و خاک

افزودن خاک رسی به گچ به مقادیر زیاد آنرا کندگیر و ارزان می*کند، معمولاً نسبت خاک رس به گچ از 1 به 2 تا 1 به 1 تغییرمی*کند که ملات اخیرالذکر به ملات گچ نیم و نیم معروف بوده و متداول*تراست.

مصرف ملات گچ در طاق*زنی و تیغه*سازی وقشر آستر اندودکاریهای داخل ساختمان است. برای ساختن آن مخلوط گچ و خاک را بهآهستگی در آب پاشیده به هم می*زنند.



ملات گچ و ماسه

از اختلاط گچ با ماسه ریزدانه ملات گچ وماسه ساخته می*شود که می*توان از آن به جای ملات گچ و خاک برای زیرسازی اندودها درنقاطی که ماسه بادی یا ساحلی یا رودخانه*ای ریزدانه فراوان است، استفاده کرد. انواعماسه ریزدانه و دانه*بندی آنها در استاندارد 301 ایران آمده است، درشت*ترین دانه درماسه برای این نوع ملات، 2 میلیمتر ذکر گردیده است.



ملات گچ وپرلیت

از پرلیت منبسط و گچ، ملات سبکی ساختهمی*شود که جاذب صوتی مناسب و عایق حرارتی خوبی است. اندود پرلیت و گچ از نفوذ آتشبه اسکلت فولادی و بتن فولادی ساختمانها جلوگیری نموده و خطر گسترش آتش را کاهشمی*دهد.



ملات گچ وآهک

ملات گچ برای مناطق خشک مناسب است و آنرا نمی*توان در نقاطی که رطوبت نسبی هوا از 60% تجاوز می*کند، مصرف کرد. برای ایننواحی ملات گچ و آهک مناسب*تر است. افزودن 3 پیمانه خمیر آهک به یک پیمانه گچ یا دوقسمت وزنی گرد آهک شکفته به یک قسمت گچ، آن را کندگیر کرده و برای قشر رویی مناسبمی*سازد. برای مناطق مرطوب، ملات گچ و آهک مذکور مناسب*تر است، زیرا پس از مدتی کهاز مصرف آن گذشت، آهک با گرفتن گاز کربن از هوا به سنگ آهک تبدیل می*شود که جسمیسخت و در برابر آب و بخار پایدار است.



ملات ماسه سیمان

ماده چسباننده این ملات، سیمان پرتلند وماده پرکننده آن، ماسه است. این ملات از نوع آبی و دارای مقاومت خوبی به ویژه درسنین اولیه است. ملات ماسه سیمان جمع می*شود و در سطوح بزرگ و بندکشیها ترکهای ریز (مویی) و درشت برمی*دارد. آب برف و باران بخصوص در موقع بوران به داخل اندود سیمانیو بندکشیها نفوذ کرده و حتی گاهی به داخل ساختمان سرایت می*کنند. برای زودگیر کردنملات سیمانی هیچگاه نباید به آن گچ افزوده شود، زیرا چنین ملات و اندودی پس از مدتیمتلاشی می*شود. وجود خاک رس در ماسه ملات سبب می*شود که دور دانه*های ماسه، دوغابیاز خاک رس درست شود و سیمان نتواند به خوبی به آن بچسبد. وجود برخی مواد آلی درملات، باعث دیرگیر شدن آن می*شود. مواد سولفاتی موجود در ماسه، آب یا آجر مصرفی،باعث از هم گسیختگی ملات و کار آجری می*شود. به این علت میزان مواد مضر نظیر خاکرس، مواد آلی و سولفاتها در ملات محدود شده است. در مواقعی که خطر حمله سولفاتهامطرح است، باید از سیمان ضد سولفات نوع 2 یا 5 یا سیمان پوزولانی استفاده شود. گاهیاوقات برای مقابله با حمله ضعیف سولفاتها و سرما، توصیه می*شود عیار سیمان در ملاتبیشتر اختیار شود، ولی باید در نظر داشت که هنگام نشست نامتعادل، کارهای پرسیمانترکهای بزرگتری برمی*دارند، در حالی که در ملاتهای ضعیف ترکها در تمام کار پخش شدهو به صورت مویی ظاهر می*شوند. برای شمشه*گیری ملاتهای سیمان، هرگز نباید از گچاستفاده کرد، زیرا این دو ملات، به ویژه در صورت وجود رطوبت با یکدیگر ترکیب شده ومتلاشی می*شوند.



ملاتهای ماسه سیمان آهک (باتارد) (حرامزاده)

ملاتهای ماسه سیمان با نسبتهای مختلفیاز سیمان و آهک و ماسه ساخته می*شوند که متداول*ترین آنها 6 : 1: 1 (یک حجم سیمان ویک حجم آهک و 6 حجم ماسه) و آب به مقدار کافی می*باشد. حجم ماده پرکننده ملات، بایدحدود تا 3 برابرمادهچسبانندهباشدونمی *تواندازاینحدودتجاوزکند،� �رصورتکمتر شدن، جمع*شدگی و به دنبال آن ترک*خوردگی اتفاق می*افتد و در صورت بیشتر شدن،کارآیی ملات کم می*شود. از سوی دیگر مقاومت ملاتهای سیمانی بیش از مقادیری است کهدر کار بنایی لازم است. لذا برای اینکه با مصرف سیمان کمتر، کارآیی ملات کاهشنیابد، می*توان مقداری آهک جانشین سیمان نمود.

آهک علاوه بر تأمین کارآیی ملات سببمی*شود که:

الف: نفوذپذیری آب در ملات و اندود کمشود.

ب: خمیری بودن ملات بیشتر شده و ازترک*خوردگی آن جلوگیری شود.

پ: با خاک موجود در ماسه ملات ترکیب شدهو از اثر بد آن در ملات جلوگیری کند.

ت: در مصرف سیمان صرفه*جوییشود.

ث: قابلیت نگهداری آب ملات افزایش یافتهو ملات کارپذیرتر شود.

ج: ظرفیت حمل ماسه در ملات افزایشیابد.

ملاتهای ماسه، سیمان، آهک در ایران بهباتارد مشهور هستند که لفظی فرانسوی است. علاوه بر ملات باتارد 6 :1:1 (نسبتهایحجمی سیمان به آهک به ماسه) از ملاتهای 1:2:9 و 1:3:12 نیز می*توان در کارهای کماهمیت*تر استفاده کرد، ولی در هر حال نسبت جمع مواد چسباننده به ماده پرکننده نبایداز 20% کمتر باشد. هرچه مقدار آهک در ملات باتارد زیادتر شود، قابلیت آب*نگهداری وکارآیی ملات افزایش می*یابد، ولی در مقابل، مقاومت فشاری آن کاهش پیدا می*کند. بستهبه اینکه کدام یک از این دو ویژگی ملات برای طراح حائز اهمیت بیشتری باشد، ملاتمورد نظر انتخاب می*شود. به این ترتیب ملاحظه می*گردد که نباید تصور کنیم هرچه ملاتقوی*تر باشد، بهتر است.



ملات سیمان بنایی

سیمان بنایی محصولی است که در کشورهایصنعتی به مقدار زیاد تولید شده و در کارهای بنایی که مقاومت زیاد مورد نظر نیست،مصرف می*شود. سیمان بنایی از اختلاط سیمان پرتلند معمولی با جسم پرکننده بی*اثری (از نظر شیمیایی) مانند گرد سنگ آهک و مواد افزودنی حبابساز، مرطوب کننده و دافع آببه دست می*آید. حداقل درصد سیمان پرتلند در کشورهای مختلف متفاوت است، در کشور سوئداین نسبت (40%) و در ایالات متحده و کانادا (50%) و در بریتانیا (75%) می*باشد. منظور اصلی از مصرف سیمان بنایی، دستیابی به خاصیت خمیری بهتر، کارآیی و آب*نگهداریبیشتر و کاهش جمع*شدگی ملات است. اختلاط این نوع ملات در کارهای بزرگ، بهتر وساده*تر انجام می*شود. بعضی سیمانهای بنایی آمیخته*ای از سیمان پرتلند، آهک مرده ومواد مضاف هستند. در ملات سیمانی نیز می*توان به جای آهک، سیمان بناییافزود.



ملاتهای سیمان ـ پوزولانی و آهک ـپوزولانی

این قبیل ملاتها دارای سابقه دیرینههستند، به طور کلی مواد پوزولانی به موادی گفته می*شود که به تنهایی خاصیت چسبندگیندارند، ولی با آهک و با وجود آب در درجه حرارتهای عادی ترکیب شده و نوعی سیمانتولید می*کنند. نام پوزولان از خاکستر آتشفشانی بسیار فعالی که از ناحیه*ای واقع درایتالیا به نام پوزولی استخراج می*گردید، گرفته شده است. به جای سیمان پرتلندمی*توان از سیمانهایی که از آسیاب کردن مواد پوزولانی و اختلاط با سیمان پرتلند یاآهک شکفته ساخته می*شوند، استفاده کرد. این ملاتها در برابر حمله مواد شیمیاییبخصوص سولفاتها پایدار هستند. مواد پوزولانی یا طبیعی هستند مانند پوکه سنگها و کفسنگهای آتشفشانی و خاک دیاتومه، یا مصنوعی مانند سرباره کوره آهنگدازی و گرد آجر،نمونه*ای از این ملاتها از مخلوط کردن گرد آجر و آهک در کشورهای شرقی، ساخته و مصرفمی*شده است که در ایران به نام سرخی و در هندوستان به اسم سورکی و در مصر به نامحمرا نامگذاری شده است. بعضی مواد پوزولانی در درجه حرارتهای عادی فعال نیستند، ولیدر اثر گرم کردن تا دمایی معین، فعال و برای ترکیب با آهک و سیمان آمادهمی*شوند.

ملاتهای سیمان ـ پوزولانی و آهک ـپوزولانی، دیرگیر بوده و دارای مقاومت چندان زیادی نیستند ولی برای مصرف در نقاطیکه احتمال حمله سولفاتها موجود باشد، مناسبند.



ملات ماسهآهک

ماده پرکننده این ملات، ماسه و مادهچسباننده آن، آهک است. ملات ماسه آهک ملاتی است هوایی و برای گرفتن و سفت و سخت شدنبه دی اکسید کربن موجود در هوا نیاز دارد. این ملات برای مصرف لای جرز مناسب نیست،زیرا دی اکسید کربن لازم نمی*تواند به داخل آن نفوذ کند و فقط سطح رویی آن کربناتیمی*شود، از این رو ملات برای اندود سطوح مناسب است. این ملات برای گرفتن و سخت شدنباید مرطوب بماند، زیرا در غیاب آب عمل کربناتی شدن انجام نمی*شود، از این روملاتهای آهکی را باید در مکانهای مرطوب به کار برد و تا پایان مدت عمل آمدن نمناکنگاه داشت. چنانچه ملات ماسه آهک قدری خاک داشته باشد (اصطلاحاً ماسه کفی)، بهتراست، زیرا از ترکیب خاک ماسه با آهک، همان طور که در ملات گل آهک گفته شد،ترکیبهایی ایجاد می*شود که گاز کربن هوا در آنها دخالتی نداشته و به گرفتن ملات بهصورت آبی کمک می*کند. وجود آهک نشکفته، آهک دو آتشه (سوخته) و منیزی سوخته در ملات،سبب شکفتن بعدی آنها و ایجاد آلوئک در ملاتهای آهکی و باتارد می*شود. مشخصات ودانه*بندی ماسه برای ملات سیمانی در استاندارد 299 ایران درج شده است.



ملاتهای قیری

مملات قیر از 5000 سال قبل، در ساختمانهایی نظیر برج بابل به کار رفته است. امروزهملات ماسه آسفالت را برای قشر رویه پیاده*روسازیها، پوشش محافظ قشر نم*بندی بامها،پر کردن درز قطعات بتنی کف پارکینگها و پیاده*روها و مانند اینها مصرفمی*کنند.




چنانچه مقدار گچ و خاک به نسبت مشخص مخلوط شود ملاتی که به دست می آید، مقاوم و با تاب فشاری کافی خواهد بود.

خودگیری این اندود به صورت فیزیکی و در مقابل حرارت و گرمای طبیعی و یا مصنوعی سریعتر بوده و از خانواده ملات های هوایی است.

کاربرد این اندود در مکانهای مرطوب باعث طبله شدن آن می شود. همچنین به عنوان ملات در زیر رجها و بارهای وارده خرد می شود.



ملات گچ

این ملات به شکل های مختلف و به نام های گوناگون در کارهای ساختمان مورد مصرف بوده است که شامل موارد زیر است:



گچ دستی

گچ خیسیده

گچ آماده

گچ کشته



گچ دستی

چنانچه مقاومت زیاد و گیرش فوری از گچ خواسته شود گچ به شکل دستی ساخته می شود.

ظرف به اندازه لازم آب می شود.

گچ غربال شده در سطح آب پاشیده می شود.

بلافاصله ملات ورز داده شده، به صورت خمیری کامل و تقریبا شل مصرف می شود.

خودگیری این حالت بسیار سریع است و معمولا پس از ده دقیقه کاملا سخت و مقاوم می شود.

از این گچ برای نصب چهارچوب در محل شاخکهای آن و نصب قرنیزها و مواردی مشابه و دوغاب ریزی استفاده می شود.



گچ خیسیده

ظرف از آب پر می شود.

گرد گچ در سطح آب پاشیده می شود.

در این حالت مقدار گچ مصرفی به مراتب کمتر از حد گچ دستی است.

پس از لت دادن مخلوط، حدودا دو دقیقه گچ به حال خود رها می شود تا آب فراوان در دانه های گچ نفوذ کند.

زمانی که مخلوط به صورت مایه گچ دیده می شود، گچ را بریده و به طور کوتاه ورز داده و در اندود رویه سفیدکاری و یا موارد مشابه به کار می بریم.

خودگیری این گچ نسبت به گچ دستی دیرتر و علت وجود مقدار گچ کم نسبت به آب ظرف است.



گچ آماده

ظرف گچ سازی تا نیمه آب می شود.

بین سه تا چهار مشت گچ در ظرف آب پاشیده می شود.

آب و گرد گچ لت داده شده، تا دانه های گچ در آب اثر کند.

پس از رها سازی ظرف به حال خود بعد از حدود یک دقیقه دوباره گچ را ورز داده پس از حدود یک دقیقه مجددا مخلوط لت داده می شود.

بعد از یک دقیقه مایه گچ را بر روی ماله پهن گذاشته و بر سطح گچ و خاک و یا کاهگل کشیده می شود.

گچ آماده اصطلاحا ماله خوار بوده و به راحتی سطح را تسطیح و هموار می سازد. ضخامت این گچ کاری هفت تا هشت میلیمتر است. خودگیری این ملات در حد میان گچ خیسیده و گچ کشته می باشد. به طور کلی زمان ساختن گچ آماده از 3 تا 5 دقیقه نسبت به نوع و مرغوبیت گچ، آب سرد و گرم، متغیر است.



گچ کشته

گرد گچ بر پشت الک پاشیده می شود، و گرد بسیار نرم از گچ در طرف دیگر الک جمع آوری می شود.

در ظرف به اندازه نصف آن آب می ریزیم.

گچ پشت الک به اندازه دو مشت متوسط دو دستی بر سطح آب پاشیده می شود.

آب و گچ را لت داده تا دوغابه شده و آن را در حال خود رها می کنیم.

پس از یک دقیقه انگشت را در مایه گچ فرو کرده و نشست انگشت وضع مایه و جان گچ را نشان می دهد. در صورت نیاز با اضافه کردن آب و ورز دادن مایه گچ رقیق و شل می شود.



کار ورز دادن آنقدر دنبال می شود که تاب خودگیری از ملات گرفته شود.

در مواردی با مشت کوبیدن به ملات و حتی لگد زدن ملات کشته به شکل خمیری سفت به دست می آید و از این مایه به مقدار کم برداشت شده و بر سطح گچ آماده کشیده می شود. خلل و فرج سطح اندود شده با گچ آماده اصطلاحا پرداخت می شود.

در برخی از انواع گچهای خاکی به علت مقاومت کم این نوع گچها، گچ به روش دستی ساخته شده و به سطح آستر کشیده می شود و همزمان پرداخت می شود. رنگ این دسته از گچ ها زرد کدر است.

قابل ذکر است چنانچه گچهای سفید به روش دستی ساخته شوند، ملاتی کاملا مقاوم و با تاب فشاری زیاد تا 60 کیلو گرم بر متر مربع به دست می آید.





فعل و انفعالات گچ

فعل و انفعالات گچ به وسیله آب و سیلیکات کلسیم انجام می شود که در نتیجه خودگیری و مقاومت گچ به اندازه مطلوب می رسد.

چنانچه گیرایی گچ زیاد باشد، با اضافه کردن به مقدار 7 تا 10 درصد گرد آهک به آن، آن را دیرگیر می کنیم.

اگر برای ساختن ملات از آب گرم استفاده شود، تندگیر می شود.

گچ اندودی است بهداشتی، به علت سطح صیقلی آن، باکتریها و میکروب ها در آن نمی تواند لانه کنند.

در فضاهای خشک ملاتی است؛ مقاوم اما در مجاورت رطوبت فاسد شده و طبله می کند. از این رو از دسته ملات های هوایی است.



قیر چارو

این ملات «عایق رطوبت سنتی » و دارای مقاومت کافی بوده و جهت عایق رطوبتی در پشت بام ها ، بصورت پوشش انتهایی و یا در زیر آجر فرش پشت بام در بناها بکار رفته است.

بهترین آژند و اندود برای مصالحی چون سنگ، آجر و کاشی در بناهایی که در نقاط جغرافیایی خشک ساخته می شدند (که جزو بناهای در معرض آب نبودند.)



قیر چارو در واقع ساروج گچ است.

قیر = گیر = گچ چارو = ساروج

(که به آن کلمه «قیرو سارو» یا «قیرو جارو»نیز می گویند)



این مخلوط به صورت اندود و ملات در اغلب بناهای دوران ساسانی معمول بود بعد از آن نیز تاقرون دوم و سوم هجری رواج داشته است.



مواد تشکیل دهنده ی این ملات عبارت اند از:

1-گچ نیمه پخته و نیم کوبیده 2-گل رس رنگی 3. شکر سنگ(سنگ مها) 4.گاورس 5.شیره ی سوخته انگور یا خرما، یا ملاس چغندر قند یا نیشکر(در بشکه 220 لیتری شیر آهک،18 لیتر شیره سوخته لازم است.)



شکر سنگ یا سنگ مها

( درمصالح شناسی سنتی تالیف حسین زمرشیدی آمده است:سنگ مها سنگی است شبیه سنگ چینی و از انواع مرمریت است، در کف و کناره های برخی از رودخانه ها مانند رودخانه کرج یافت می شود. این سنگ آسیاب شده و بصورت نرمه سنگ بنام شکر سنگ مورد استفاده واقع می شود.

بدیهی است در صورت عدم دسترسی به این نوع سنگ از گرد سنگ به اندازه دانه های شکر جهت این کار استفاده می شود. )

هم می گویند چون در اطراف شهر مکه به فراوانی موجود است.به سنگ مها، حصاه مکی

شکر سنگ، سنگی است بین سنگ شیشه یا بلور و سنگ گچ یعنی نه به شفافی سنگ بلور است نه به کدری سنگ گچ. این سنگ را نیز به صورت ماسه های بسیار ریزدانه ارزن در می آورند (ماسه دست ساز) بعد استفاده می کردند.

شکر سنگ از نقاط مختلف ایران به دست می آید به این سنگ، "سنگ آتش خوار" هم می گویند بهترین آن در میبد یزد است. فعلا در کارخانه ذوب آهن این سنگ کاربرد زیادی دارد. شکر سنگ در لعاب شیشه و کاشی هم مورد استفاده داشته است.

به شکر سنگی که به صورت دانه های ریز در می آمد گاورس شکر سنگ می گفتند(گاورس یعنی دانه مرغی که دانه ای است بین ارزن و ذرت). یعنی دانه های شکر سنگ به اندازه گاورس می شد.