مقدمه
(اين بازار) بي شك يكي از زيباترين و فاخرترين بناهاي سراسر قاره آسياست و مي تواندبا مجلل ترين فروشگاه هاي اروپا برابري كند... در يك كلام ساختمان اين بازار به قدري مجللاست كه مي تواند رونق بخش زيباترين شهرهاي جهان باشد. دن گاريا سيلوافيلوثروا 1617 ميلادي
( (ه.ق 1026
پيشينه تاريخي
برخي از اجزاء مهم و اوليه مجموعه بازار مانند راسته، چهار سو، پوشش گنبدي وكاروانسرا ريشه در دورترين ادوار تاريخي دارند. طرح بازار به صورت چهار سو با دو دالانمسقف عمود بر هم، بر سفالي از چهار هزار سال پيش از ميلاد بر جاي مانده است. بر مهري كه ازكاوش هاي شوش به دست آمده و متعلق به هزاره چهارم قبل از ميلاد است، نقش يك سيلوي غلهبا پوشش گنبدي شكل ديده مي شود.راسته هايي با دكان و سايه بان نيز آثاري از محله پيشه وران و « اور » در ويرانه هاي شهرقرايني از سازمان حرفه اي و صنعتي آنان به دست آمده است.مهر با نقش سيلوي گنبدي، شوش
از اواخر قرن اول و اوايل قرن دوم هجري بازارهايي در شهرهاي نوبيناد اسلامي ساختهشد. مجموعه هاي ساختمان عالي و كمال يافته بازار متعلق به قرن هاي ششم تا هشتم ه.ق است.خوانده اند و « شهر اسلامي » بسياري از پژوهشگران بازار را بخش اساسي و هسته مركزيعده اي عناصر مهم ساختي اين شهرهاي را مسجد، بازار، ارگ حكومتي، محله هاي مسكوني،ديوار و بارو در دروازه شهر بر شمرده اند. در شهرهاي اسلامي بازارها به مسجد جامع وابستگيكالبدي و كاركردي نزديكي داشته اند. مسجد جامع به سبب تقدم وظايف مذهبي در جاي مناسبيدر هسته مركزي و محور اصلي شهر ساخته مي شد و بازار به عنوان مركز معيشت مردمي و فعاليتهاي صنعتي معمولاً در جوار مسجد جامع قرار داشت.
ساختار پيكر بازار
ميان بخش هاي مختلف اقتصادي و مالي بازار و نوع ساختار بنا و معماري آن به تدريج وبا گذشتزمان هماهنگي معقولي برقرار شده است. در بازارهاي بزرگ اسلامي پيكر آنها از اجزاء وتكه هاي در هم جفت شده و به هم چسبيده شكل گرفته اند، از كوي ها و گذرگاه هاي اصلي وفرعي (راسته ها) براي خرده فروشان و پيشه وران از خان ها، براي تجارت عمده و مبادلاتخارجي (صادرات و واردات) از فضاهاي سرپوشيده و (قيصريه، تيمچه، بدستان) براي تجارتكالاهاي گران بهاتر استفاده شده است. راسته ها و خان ها در همه بازارها عنصر اصلي هستند.ساير بناهاي مذهبي، آموزشي و رفاهي مانند مسجد، تكايا، مدارس، دارالشفا،قهوه خانه، خوراكپزي، آب انبار، سقاخانه، حمام كه در عمل كامل كننده محل تجاري- اجتماعي بازار هستند بهتناسب نياز در محل هاي خاص، جاي گرفته اند. در بناهاي بازارهاي اسلامي با معماري سنتي، سهبخش اصلي را مي توان از هم تميز داد:
-1 كوچه ها يا گذر گاه هاي اصلي و فرعي (راسته ها)
-2 مجتمع هاي تجاري و اداري انبار و محل هاي سكونت موقت بازرگانان (خان، سرا يا كاروانسرا، فندق)
-3 مجتمع هاي تجاري بي امكان سكونت (قيصريه، تيمچه، بدستان)
-1 راسته يا گذرگاه اصلي و فرعي بازار
مسيري است نسبتاً طولاني كه در دو طرف آن دكان ها و فروشگاه ها به هم پيوسته قرار 1/ دارند. عرض مجورهاي اصلي راسته ها چهار تا هشت متر و در برخي محورهاي فرعي حتي 5
متر بوده است. بناي راسته ها معمولاً يك طبقه هستند. در اين بازارها روي حجره ها، نيم طبقه اي تعيين شده كه از آن به عنوان انبار يا كارگاه يا دفتر استفاده مي شود.
ارتفاع سقف بازارها در نواحي سردسير (بازار تبريز) كمتر است و در مناطق گرمسير (بازار قيطريه لار) بيشتر است. قسمت هاي مهم بازار با سقف هاي گنبدي پوشش يافته اند. برخي از
كوچه هاي حاشيه بازار را نيز هنگام پيوستن به پيكر بازار طلاق بندي كرده اند. در ايران تقاطع دو راسته را چهار سو يا چهار سوق مي گويند. در اين چهار سوها كه در برابر مسجد، مدرسه، و يا
قيصريه قرار داشته گنبد را بلندتر ساختند.
نمونه هاي آن چهار سوق قيصريه اصفهان و چهار سوي خان يزد است...