مقاله از معنای سکونت از نظر هایدگر

نویسنده:
زهرا غزنویان





معنای سکونت از نظر هایدگر چیست ؟«بودن»، نیازمند دلیل و نشانه ایست که برخی فیلسوفان در جستجویش بوده اند و هر یک، بودن خود را در امری جسته اند، برخی چون دکارت در «اندیشیدن» و «شک کردن» و برخی چون هایدگر در «سکنی گزیدن». فلسفه هایدگر از جمله فلسفه های پدیدارشناسانه است که تفکر درباره مکان را دستور کار خود قرار داده است. پدیدارشناسی، رویکردی برای تدقیق در احوال مردم و دنیای آن هاست و به همین رو برای اشیاء، موضوع و ماهیتی بیش از سطح ظاهری شان قائل است. از این منظر، مکان نیز چیزی بیشتر از یک مجموعه منفرد از عناصر است. در چنین قالبی، هایدگر بحث «فضائیت وجود انسان» و «سکونت» را مطرح کرده و معتقد است که ما نمی توانیم به انسان ها فکر کنیم بدون این که آن ها را به عنوان موضوعاتی که در جهان جای گرفته اند در نظر بگیریم. (کرنگ، 1383: 154)او در سخنرانی معروفی به نام «ساختن، سکونت گزیدن و اندیشیدن» در 1951 با استدلال هایی زبان شناختی، تاکید می کند که من هستم یعنی من سکونت دارم و «انسان بودن یعنی همچون میرنده ای بر روی زمین بودن، یعنی سکونت داشتن.» (شار، 1389: 31) هایدگر اشاره می کند که ساختن، تنها بنا کردن نیست و مفهومی فراتر از آن دارد. او با تکیه بر زبان آلمانی و استدلال های زبان شناختی، استدلال می کند که «ساختن» تنها وسیله ای برای هدف «سکنی گزیدن» نیست بلکه بنا کردن، فی نفسه سکنی گزیدن است. او واژه آلمانی باستانی «buan» را مطرح می کند که برای ساختن استفاده می شود و به معنی سکنی گزیدن یعنی ماندن در آن جا نیز هست. سپس چنین نتیجه می گیرد که ما معنای اصیل فعل ساختن، یعنی سکنی گزیدن را از دست داده ایم. (همان: 31) او تاکید دارد که این از دست دادن، فقط در سطح دگرگونی واژگان زبان نیست بلکه در تجربه زندگی نیز همین گونه است. منظور هایدگر آنست که در دنیای امروز، ما در جایی کار می کنیم، در جایی تفریح و در جایی هم سکنی داریم به این معنا که تقریبا فعالیتی نداریم در صورتی که سکنی داشتن در معنای اصیلش این نیست و به نوعی، «بودن» را معنی می دهد. برای نشان دادن بهتر این مسئله، هایدگر، باز به استدلال های زبان شناختی بازگشته و می گوید همان واژه ساختن، خود تعبیری از واژه «bin» است که «بودن» معنی می دهد.

[برای مشاهده لینکها ابتدا در سایت عضو شده و وارد نام کاربری خود شوید. برای عضویت اینجا کلیک کنید...]

اما منظور هایدگر از سکونت، چیست؟ آیا صرف جای گیری در یک فضا را می توان سکونت یافتن در آن نامید؟ او مقیم بودن و حضور داشتن در جایی را متفاوت از سکونت داشتن در آن دانسته و تاکید می کند که در هر مسکنی، سکونت گزیدن روی نمی دهد. بنابراین سکونت، کیفیتی است که انسان تنها از طریق ساختن به آن دست می یابد ولی نه هر ساختنی و نه هر حضوری. او برهمین اساس از دو گونه حضور در فضا یاد می کند: اقامت و سکونت. اقامت، هر دوی این ها گرچه نوعی جای گرفتن در فضا هستند ولی هایدگر معتقد است که تفاوتی بنیادین بین آن ها وجود دارد. اقامت، زمانی اتفاق می افتد که انسان در فضاهای دیگری چون محل کار قرار دارد. خود او از مثال راننده کامیون در بزرگراه و یا سرمهندس در نیروگاه استفاده می کند. بااین حال او مفهوم سکونت را به عنوان مفهومی عام برای هر نوع فضای مسکونی به کار نمی برد بلکه، نوع و کیفیت خاصی از سکونت را مدنظر دارد. او اشاره می کند که در این کمبود مسکن امروزی، برای خیلی ها داشتن یک فضای مسکونی آرامش بخش است ولی خود او با تردید به این مسئله نگاه می کند که در هر تیپ مسکنی، سکنی گزیدن روی دهد. او باز در این جا از استدلال های زبان شناسانه استفاده کرده و نشان می دهد که منظور از سکونت، «محافظت کردن» است که برای آن نیز دو معنا می توان متصور شد: جلوگیری از بروز آسیب و نیز رها کردن و به ذات خویش واگذار کردن پدیده ها و خانه درواقع، حصاری است که انسان برای آزادیش می سازد.محافظت حقیقی از نظر هایدگر، همین معنای دوم است یعنی حفظ ذات انسان به عنوان یکی از عناصر یک چهارگانه قدیمی: موجودی فانی بر روی «زمین»، زیر «آسمان»، در پیشگاه «خدایان» و در ارتباط با سایر «فانیان». او می گوید که فناپذیران، سکنی دارند مادام که زمین را رهایی می بخشند (نه فقط رهایی از خطر بلکه استثمار نکردن و رها کردنش تا به ذات خودش باشد)... فناپذیران، سکنی می گزینند مادام که آسمان را همچون آسمان درمی یابند و خدایان را انتظار می کشند و منتظر نشانه های ورود آن ها هستند یعنی خود، خدایان خویش را نمی سازند... فناپذیران سکنی می گزینند مادام را ذات خاص خود را که توانایی شان بر مردن است درک کنند... (شار، 1389: 35-34) او این چهارگانه را که وحدتی ذاتی با هم دارند «عالم» می نامد.هایدگر، منتقد معماری مدرن است و سکنی گزیدن اصیل در نظر او حاصل مرتبط ساختن همین چهار عنصر کلیدی جهان است. از نظر او ذات سکونت اینست، زندگی بر روی زمین و زیر آسمان، حفاظت از آن ها و دریافت رازشان و نه بهره کشی از آن ها با استفاده از تکنولوژی، یعنی امری که امروزه دارد اتفاق می افتد.بنابراین او مصیبت واقعی سکونت را کمبود مسکن ندانسته و به نوعی شاخص کیفیت را مطرح می کند، این که سکونت کردن فاقد فکر کردن و بنا کردنی مناسب و درخور او شده است. بی خانمانی نیز به نظر او، بیش از آن که نداشتن سقف بالای سر باشد بیگانگی از تعادل است، تعادل بین امر مادی و معنوی، بین زمین و آسمان. او می گوید: «آدمیان مدرن به فراموشی نسبت به چگونگی سکونت دچار گشته اند. بدین سبب چگونه در خانه بودن و ساختن را نیز به فراموشی می سپارند. اکنون آنان بدون آن که مکان را تحت سکونت خود در آورند تنها در آن حضور دارند.» (یاراحمدی، 1378: 224)بنابراین، سکونت از نظر هایدگر، «فرآیندی است که آدمی در جریان آن «مکانِ بودن» را تبدیل به خانه کرده و با چهار منبع اصلی تفکر یعنی خدا، خود، آسمان و زمین به برقراری هماهنگی می پردازد.» (یاراحمدی، 1378: 223) به عبارت دیگر، «سکونت از نظر او سقفی را سایبان قرار دادن یا چند مترمربع زمین را زیر پا گرفتن نیست» (نوربرگ شولتز، 1387: 9) و مفهومی فراتر از این اینست. درواقع، «برقراری پیوندی پرمعنا بین انسان و محیطی مفروض است.» (همان: 17). دراین رویکرد، «خانه، فریضه ای دارد که می باید با زمین و آسمان به انجام برساند.» (همان: 15)هایدگر، منتقد معماری مدرن است و سکنی گزیدن اصیل در نظر او حاصل مرتبط ساختن همین چهار عنصر کلیدی جهان است. از نظر او ذات سکونت اینست، زندگی بر روی زمین و زیر آسمان، حفاظت از آن ها و دریافت رازشان و نه بهره کشی از آن ها با استفاده از تکنولوژی، یعنی امری که امروزه دارد اتفاق می افتد.بنابراین او مصیبت واقعی سکونت را کمبود مسکن ندانسته و به نوعی شاخص کیفیت را مطرح می کند، این که سکونت کردن فاقد فکر کردن و بنا کردنی مناسب و درخور او شده است. بی خانمانی نیز به نظر او، بیش از آن که نداشتن سقف بالای سر باشد بیگانگی از تعادل است، تعادل بین امر مادی و معنوی، بین زمین و آسمان. او می گوید: «آدمیان مدرن به فراموشی نسبت به چگونگی سکونت دچار گشته اند. بدین سبب چگونه در خانه بودن و ساختن را نیز به فراموشی می سپارند. اکنون آنان بدون آن که مکان را تحت سکونت خود در آورند تنها در آن حضور دارند.» (یاراحمدی، 1378: 224)


پانوشت:
این مطلب برگرفته شده از سایت انسان شناسی و فرهنگ می باشد.
www.anthropology.ir/node/15018




منابع:
• کرنگ، مارک، 1383، جغرافیایی فرهنگی، ترجمه مهدی قرخلو، تهران، انتشارات سمت.
• شار، ادم، 1389، کلبه هایدگر، ترجمه ایرج قانونی، تهران، نشر ثالث.
• یاراحمدی، محمود امیر، 1378، به سوی شهرسازی انسان گرا، تهران، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
• نوربرگ- شولتز، کریستیان، 1387، ترجمه محمود امیریار احمدی، مفهوم سکونت: به سوی معماری تمثیلی، تهران، نشر آگه.