نکاتی درباره حفاری

كندن چاه و رسیدن به هدف مورد نظر را حفاری می گویند حفاری یكی از كارهای پیچیده و گران و طاقت فرسا وتخصصی در صنعت نفت بشمار می رود. هر كاری كه ما قبل از حفاری انجام داده باشیم در صورتی كه عمل حفاری بدرستی انجام نگیرد بی فایده است.بنابراین به حفاری خیلی اهمیت می دهند قبل از حفاری ما فقط با تخیل و فرضیات مختلف لایه ها و عمق ها را تعیین می كنیم ولی در حفاری واقعاً به اینها می رسیم زمین شناس، مهندس راه و ساختمان، حفار و … همه دست به دست هم می دهند تا حفاری به طور مداوم انجام شود. چون هزینه دكل و لوازم حفاری خیلی گران است.بنابراین حفاری در سه نوبت و بطور 24 ساعته انجام می گیرد.
تعیین محل حفاری نیز مهم است مثلاً فاصله آن از مناطق مسكونی، چاههای مجاور، مسكونی فشار قوی برق و ….. كه اینها همه تخصصی و مخصوص به خود را دارند بعد از تعیین محل مهندس راه و ساختمان اقدام به نصب كردن وسایل مورد نیاز، اتاق ها، جاده و … می كند سپس دكل به منطقه آورده می شود و عمل بطور 24 ساعته انجام می شود. عمل حفاری بوسیله دکل صورت میگیرد . این دکل ابتدا بصورت جدا از هم به محل آورده میشود . سپس آن را در محل سر هم کرده و آمده حفاری میکنند . دکل و وسایل حفاری بصورت کرایه ای و گران قیمت می باشند بنابراین عمل حفاری بصورت 24 ساعته انجام میگیرد .
لوازم و قطعات حفاری عبارتند از :

1) Hook
قلاب آویزان از قطعات و رشته های بالا و پایین رو و متصل به دکل حفاری

2) Swivel
دستگاه متصل کننده قسمتهای دوار داخل چاه و قسمت های ثابت در خارج

3) Mud line
لوله قابل انعطاف ( لاستیکی ) جهت انتقال گل حفاری به داخل لوله های حفاری

4) Derrick
دکل حفاری

5) Kelly
لوله با قطع 6 ضلعی یا 4 ضلعی که بوسیله یک رابط به ........ و از طرف دیگر به لوله های حفاری داخل چاه متصل میگردد

6) Stand pipe
لوله انتقال گل از داخل پمپها به لوله لاستیکی

7) Kelly bushing
بوشن که با دواران خود ... را به حرکت در می آورد

8) Rotary table
صفحه دوار

9) Sub-Structure
پایه های زیر دکل

10) Foundation
پی بتونی زیر دکل

11) Seller
چاله ای که جاه در آن حفر میشود

12) Blow out control
دستگاه جلوگیری کننده از فوران چاه

13) Flow line
لوله انتقال گل برگشتی از داخل چاه به مخازن گل حفاری

14) Shale shaker
محل تفکیک گل حفاری از مواد و سنگ ریزه های حفاری شده

15) Screen
توری فلزی یا الک

16) Return tank
مخزن یا محل تجمع گل برگشتی از چاه

17) Mud pump
پمپ های ارسال گاز از .... به داخل چاه

18) Casing
لوله های دیوار بندی در اندازه های مختلف

19) Annulus
مجرای برگشت گل و مواد حفاری شده از چاه به خارج

20) Drill pipe
لوله حفاری که محتوی گل ارسالی به داخل چاه است

21) Bit
مته حفاری

عمل حفاری بصورت 24 ساعته و در 3 نوبت کاری انجام می شود . ولی همه افرادی که برای حفاری استخدام میشوند بصورت اقماری هستند و باید هر زمان که لازم باشد آماده کار باشند . کما اینکه در بعضی موارد حتی تا 3 روز یا بیشتر فرد وقت استراحت ندارد . عمل طاقت فرسا / وقت گیر / پر هزینه / خطرناک /الوده کننده محیط زیست /.... انجام میگیرد تا چاه به نتیجه برسد.

گل حفاری

یكی از حفاری دورانی گل حفاری است گل حفاری نقش مهم و حساسی در حفاری دارد در واقع سرمایه های مالی و انسانی به این ماده بستگی دارد و اشتباهی در انتخاب كردن نوع و وزن آن از بسته شدن چاه تا ذوب شدن دكل و نابود شدن انسان های بسیاری همراه است. مسیر حركت گل بصورت مسیر بسته واز كناردكل شروع شده از درون لوله های حفاری عبور كرده سپس از شكافهای درون مته خارج و بعد از آن از كناره هی لوله حفاری به محل اولیه خود بر میگردد در این مسیر گل نقش های تعیین كننده ای دارد. كه عبارتنداز:

- خارج كردن خوده سنگهای كنده شده ازاطراف مته و آوردن آنها به سطح
- خنك كردن وتقلیل اصطحلاك مته با زمین
- محافظت دیواره چاه و ممانعت از ریزش طبقات
- ایجاد تعادل بین مایعات طبقه ای و مایعات داخل چاه
- انتقال گاز و یا نفت طبقات زیرزمینی به سطح و دستگاههای اندازه گیری مثل دستگاه شناسی گازها و یا دستگاه تعیین كننده نوع گاز

وظیفه اصلی گل ثابت نگه داشتن فشار هیدروستكی در داخل چاه است اگر فشار گل از فشار مواد موجود در داخل چاه بیشتر باشد در این صورت گل به داخل سازنده ها نفوذ كرده و باعث كم شدن (loss) گل می شود. اگر حفار سرچاهی متوجه این جریان نشود گل به سرعت كم شده و بعد از تمام شدن و یا كم شدن فشار گل چاه فوران (flow rate) می كند این موجب می شود كه دكل حفاری نابود شود در سازنده هایی كه گاز و یا نفت وجود دارد این جریان با آتش سوزی همراه بوده و موجب گیر كردن لوله حفاری در چاه می شود كه این موجب اشكال در حفاری می شود برای سنگین كردن گل از مواد مختلفی همچون نمك و … استفاده می شود كه این تركیبات را با آزمایش بدست آورده اند.

مواد مورد استفاده در گل حفاری

برای انجام مراحل مختلف اکتشاف مواد معدنی فلزی و غیر فلزی ، نفت ، گاز و آب و همچنین به منظور بررسی و مطالعه خصوصیات سنگ شناسی ، آلتراسیون و کانی سازی لایه*های زیرزمینی یک منطقه به حفاری می*پردازند. انواع مهم حفاری عبارتند از : نوع مقر گیر ، نوع روتاری و نوع ضربه*ای. مواردی که برای حفاری استفاده می*شود تابع روش حفاری ، مقاومت سنگها ، میزان شکستگی ، عمق ، مواد گازی و ترکیب کانی شناسی سنگ است.

نقش مواد در گل حفاری

کنترل وزن مخصوص
برای منترل مخصوص از باریت ، گالن و آهک استفاده می*شود. در مواردی که فشار آب و یا گاز در منطقه حفاری زیاد باشد، یا حفاری در سنگ خاصی (نظیر شیل) صورت گیرد، از باریت می*توان استفاده نمود. در صورتی که فشار آب و یا گاز در سنگهایی که حفاری می*شود خیلی زیاد باشد، از گالن استفاده می*کنند. از آهک به منظور کاهش وزن مخصوص کمک می*گیرد.

مواد تغییر دهنده غلظت
به منظور بازیابی سریع مواد حفاری شده ، جلوگیری از گیر کردن مته و افزایش سرعت حفاری ، از نبتونیت سدیم*دار ، اتاپولژیت (Attapulgite) ، آزبست ، موسکویت ، گرافیت و دیاتومیت می*توان استفاده کرد.

کنترل ترکیب شیمیایی محلول حفاری
ترکیب شیمیایی محلول حفاری بر غلظت ، وزن مخصوص ، سرعت حفاری و دستگاههای حفاری تاثیر مستقیم می*گذارد. مواد معدنی مورد استفاده عبارتند از بی*کربنات سدیم ، نمک ، آهک ، دولومیت و ژیپس.

مواد معدنی که در حفاری استفاده می*شوند.

بنتونیت :
به منظور جلوگیری از هدر رفتن محلول حفاری در چاههایی که درز و شکاف زیاد دارند. می*تواند از نبتونیت سدیم*دار به عنوان پوشش داخلی سطح چاه استفاده نمود. نبتونیت خاصیت کلوئیدی را افزایش می*دهد. و در نتیجه درصد بازیابی پودر و سنگ افزایش می*یابد.

میکا :
برای جلوگری از گیر کردن مته در سنگهای دارای خاصیت چسبندگی زیاد ، نظیر وزن گسلی یا در سنگهای مارنی از میکا باید استفاده شود.

گرافیت :
هر گاه مته و محور آن به هنگام حفاری گیر کند استفاده از گرافیت لازم می*آید که البته بعد از بر طرف شدن مانع باید آن را از چاه خارج کرد.

باریت :
برای کنترل وزن مخصوص از باریت استفاده می*کنند.

گالن :
به منظور کنترل وزن مخصوص از گالن استفاده می*نمایند.

آهک و دولومیت :
جهت کاهش وزن مخصوص و کنترل خاصیت قلیای از آهک و دولومیت می*توان استفاده نمود.

ژیپس :
برای جلوگیری از آلودگی کربنات و همچنین جهت لخته کردن کانیهای رسی از ژیپس استفاده می*شود.

آزبست :
به منظور افزایش درصد مواد حفاری می*توان از آزبست استفاده نمود.

نمک :
در موقع حفاری به منظور کنترل قطر چاه و همچنین برای کنترل پراکندگی رسها از نمک استفاده می*شود.

کربنات و بی*کربنات سدیم :
به منظور کنترل محلولها و جلوگیری از خطر آلودگی ، کربنات را مورد استفاده قرار می*دهند.

پرلیت و خاکسترهای آتشفشانی :
این مواد به عنوان سیمان بکار می*روند

حفاری جهت دار

مواقعی پیش می آید كه حفاری عمودی غیر ممكن است مثلاً مخزن ما زیر منطقه مسكونی و یاتجاری و … آنجا غیر ممكن است قرار دارد یادر بعضی مواقع قطعه ای درچاه گم شده و عمل حفاری غیر ممكن است بعضی از مخازن نیز cllovser آنها بصورتی است كه اگر اقدام به حفاری عمودی كردیم چاه به آب نمك نشسته واز كار می افتد در این موقعیت ها تكنولوژی هایی وجود دارد كه حفاران میتوانند بوسیله آنها اقدام به حفاری جهت دار كنند این نكته نیز قابل توجه است كه لوله حفاری قادر به خم شدن حتی تا زاویه 90 نیز می باشد.
حفاری جهت دار روش های متفاوتی دارد مثلاً* از ابتدا جهت دار حفاری كنیم و یا اینكه مقداری عمودی و مقداری جهت دار. در بعضی موارد زمین شناس تشخیص می دهد سازنده ی كه به آن حفاری عمودی برخورد می كنند باحفاری جهت دار برخورد نمی كنند در صورتی كه این سازنده سخت باشد عمل حفاری كند پیش می رود بنابراین با برنامه ریزی دقیق و حساب شده به اصطلاح لایه را دور می زنند در مناطق دریایی هزینه سكوی نفتی گران تمام می شود بنابراین با یك سكوی نفتی از چندین مخزن مختلف برداشت می كنند و ابتكار فقط با حفاری جهت دار امكان پذیر است.